Omówcie poniższe pytania w małych grupach (po dwie lub trzy osoby) i zapiszcie wyniki na kolorowych karteczkach.
Czym jest finansowanie wydatków publicznych z deficytu? Co to oznacza dla oszczędności gospodarstw domowych i przedsiębiorstw?
Co oznacza zrównoważony budżet dla oszczędności sektora prywatnego?
Co oznacza nadwyżka budżetu państwa dla oszczędności gospodarstw domowych i przedsiębiorstw? Jakimi alternatywami dysponuje rząd w obliczu zbliżającej się inflacji?
Jakie dwie możliwości ma rząd, aby wzmocnić popyt w sytuacji kryzysu gospodarczego?
Co jeszcze udało się Wam zauważyć? Jakie powiązania zaobserwowaliście?
Porządkowanie wyników
Małe grupy przyczepiają swoje karteczki na ścianie i sortują je tematycznie.
Jeśli grupa sformułowała pytania i zastrzeżenia dotyczące brakujących elementów (obligacji, wyodrębnienia banku centralnego, ograniczeń obowiązujących w strefie euro itp.), zebrane obserwacje można przyczepić na innej ścianie – prowadzący pobieżnie je sortuje, a następnie odpowiada, udzielając wyjaśnień.
Dyskusja końcowa w całej grupie
Co myśleliście wcześniej o długu publicznym? Co o nim myślicie teraz?
Czy dług publiczny to coś dobrego, czy złego?
Czy dług publiczny to prawdziwy dług? Czym różni się od zadłużenia osoby fizycznej? Jaką rolę pełnią podatki? W jakim stopniu mogą one zapobiegać inflacji?
Wskazówki dla prowadzącego:
1. Zawsze zwracaj uczestnikom uwagę, że podczas gry muszą dwukrotnie zamienić się rolami. Oznacza to odgrywanie na przemian: 1. ogółu głosujących obywateli, 2. członków parlamentu, który wybiera rząd i tworzy prawo 3. obywateli reprezentujących świat gospodarczy, tj. podmioty tworzące tzw. sektor prywatny składający się z gospodarstw domowych i przedsiębiorstw, które otrzymują świadczenia rządowe i muszą odprowadzać podatki.
2. Już na początku wyjaśnij: jest to uproszczony, ale mimo to bardzo wnikliwy przykład procesu kreacji pieniądza państwowego. Poproś uczestników, aby notowali na kolorowych karteczkach brakujące elementy, jakie przyjdą im do głowy, a następnie przejdź do gry. W toku dyskusji, karteczki z zanotowanymi brakującymi elementami można przyczepiać na wybranej osobnej ścianie. Prowadzący może sortować karteczki i sam je dodawać.
Brakujące elementy w naszym systemie pieniężnym:
- Banki komercyjne/kreacja pieniądza przez banki komercyjne w ramach akcji kredytowej
- Dwustopniowy system pieniężny (waluta rządowa + pieniądz fiducjarny banków)
- Sprzedaż obligacji rządowych bankom komercyjnym i innym inwestorom
- Rozdzielenie dwóch instytucji państwowych, Ministerstwa Finansów i Banku Centralnego/zakaz bezpośredniej współpracy instytucji w wielu państwach; współpraca tylko za pośrednictwem rynków finansowych
- Samoograniczenia prawne w państwach, które przystąpiły do strefy euro
- Państwa obce (= obce kraje trzeciego sektora) oraz pieniądze, które do nich napływają i z których wypływają
Wnioski dotyczące brakujących elementów:
Czynniki te zwiększają złożoność procesów, ale żaden z nich nie znosi monopolu państwa w zakresie waluty oraz towarzyszącej mu demokratycznej władzy w zakresie kreowania i wydatkowania pieniądza w procesie budżetowym. Jeśli chodzi o równoważenie długu publicznego i prywatnych oszczędności, to tylko włączenie sektora zagranicznego może faktycznie zmienić ten równoległy przepływ. Zamiast dwóch, mamy wówczas trzy sektory, w których oszczędności netto i dług netto muszą sobie nawzajem odpowiadać. Deficyt dwóch sektorów (np. rządowego i zagranicznego) musi być wówczas arytmetycznie równy oszczędnościom netto trzeciego sektora (w tym przypadku – sektora prywatnego).
Dodatkowe zadanie dla ambitnych uczestników:
Ambitnych uczestników można zachęcić do zapoznania się z pełną wersją artykułu samodzielnie lub w małych grupach, co pozwoli im dowiedzieć się, jakie są brakujące elementy systemu i dlaczego nie zmieniłyby one wyników gry w zakresie monopolu państwa na kreację pieniądza. Osoby te mogą przedstawić swoje ustalenia całej grupie.
Załącznik: Przykładowe bilanse na potrzeby 3 rund gry
1. Rok (przykład budżetu deficytowego)
Wydatki rządowe: -100 000 mln
Wpływy podatkowe: + 10 000 mln
Deficyt: – 90 000 mln
Całkowity dług publiczny: – 90 000 mln
Oszczędności sektora prywatnego + 90 000 mln
2. Rok (przykład budżetu zrównoważonego)
Wydatki rządowe: -100 000 mln
Wpływy podatkowe: +100 000 mln
Deficyt: 0 mln
Całkowity dług publiczny: – 90 000 mln bez zmian; Oszczędności sektora prywatnego: + 90 000 mln bez zmian
3. Rok (przykład nadwyżki budżetowej):
Wydatki rządowe: 100 000 mln
Wpływy podatkowe: +120 000 mln
Nadwyżka: + 20 000 mln
(Deficyt sektora prywatnego: – 20 000 mln)
Całkowity dług publiczny: – 70 000 mln zmniejszenie Oszczędności sektora prywatnego + 70 000 mln zmniejszenie
