2.1 Jak tradycyjne systemy modele polityki społecznej radzą sobie z nierównościami?

Jednym ze sposobów zmniejszenia nierówności są modele państw opiekuńczych⁴¹. Esping-Andersen wyróżnia trzy idealne systemy państw opiekuńczych na globalnej Północy: liberalny, konserwatywny i socjaldemokratyczny model opiekuńczy.⁴² Oferują one różne rodzaje i stopnie ochrony przed ryzykiem społecznym, ponieważ zapobiegają utowarowieniu różnych funkcji społecznych, takich jak praca, zabezpieczenie na starość, edukacja, mieszkalnictwo, zdrowie i opieka. Różnią się one stopniem, w jakim pewne usługi publiczne są uznawane za prawa socjalne i dlatego nie powinny zależeć od zdolności płatniczej. Liberalny model polityki społecznej dominuje w krajach anglosaskich, takich jak USA, Wielka Brytania i Australia. Jest to system skupiający się na tych, którzy nie są w stanie zadbać o siebie finansowo w gospodarce rynkowej: chorych, osobach o specjalnych potrzebach, starszych, bezrobotnych. Wyraźnie nie jest to państwo opiekuńcze dla wszystkich, ale tylko dla tych, którzy tego potrzebują. W społeczeństwach rynkowych ludzie są odpowiedzialni za siebie i są wynagradzani zgodnie z ich wynikami rynkowymi. To “szczątkowe” państwo opiekuńcze stara się zapobiec sytuacji, w której osoby zdolne do pracy niesłusznie ubiegają się o świadczenia społeczne, co prowadzi do wysokich kosztów biurokratycznych i stygmatyzacji. Klasa średnia w tych krajach zazwyczaj podejmuje wysiłki, aby pozostać niezależną od świadczeń socjalnych. Dlatego pojawiają się prywatne rozwiązania, takie jak prywatne szkoły, prywatne emerytury i prywatne ubezpieczenia zdrowotne dla klasy średniej i osób o wysokich zarobkach. Konserwatywny system polityki społecznej dominuje w Europie kontynentalnej w krajach takich jak Niemcy, Austria i Francja. Historycznie jego początki sięgają ubezpieczeń zbiorowych, które powstały w grupach zawodowych, gdzie pewne ryzyko było wspólne (np. górnicy są regularnymi ofiarami wypadków górniczych, gospodarstwa rolne są ofiarami ekstremalnych zjawisk pogodowych). W konserwatywnych systemach opiekuńczych dostęp do dużej części świadczeń socjalnych jest zwykle związany z uczestnictwem w rynku pracy lub obywatelstwem, albo z jednym i drugim. W ten sposób powstaje państwo opiekuńcze, które funkcjonuje według zasad ubezpieczeniowych: Osoby ubezpieczone to “insiderzy”, nieubezpieczeni to “outsiderzy”. Do tych ostatnich należą migranci i wiele kobiet. Socjaldemokratyczny system polityki społecznej dominuje w Skandynawii (Szwecja, Dania, Norwegia i Finlandia). Gwarantuje on uniwersalne prawa społeczne i stara się zapewnić wszystkim dobrze rozwiniętą publiczną infrastrukturę społeczną, edukację, zdrowie, opiekę i przyzwoitej jakości mieszkania. Prowadzi to do (częściowej) dekomodyfikacji tych usług, tzn. uczęszczanie do szkoły nie jest towarem, za który trzeba płacić; mieszkania komunalne i socjalne są wspierane ze środków publicznych. Podstawowe zasady tego modelu to polityka pełnego zatrudnienia (wszyscy ludzie mają prawo do pracy) oraz prawo dostępu do usług i infrastruktury dobrej jakości dla wszystkich mieszkańców (także tych o wyższych dochodach).

W poniższej tabeli podsumowano cechy charakterystyczne trzech rodzajów systemów polityki społecznej: 

Różne systemy dobrobytu mają różny wpływ na nierówności i powiązane wskaźniki dobrobytu społecznego. Ćwiczenie 2.1 pozwala uczestnikom zbadać wyniki społeczne krajów o różnych systemach dobrobytu.