1.2 Zróżnicowane (społeczno-)ekonomiczne podejścia do nierówności

W dziedzinie ekonomii do nierówności podchodzi się przede wszystkim z perspektywy monetarnej, przy czym istnieją znaczne różnice między podejściami teoretycznymi. Podejście neoklasyczne opiera się na indywidualistycznym światopoglądzie, w którym dochód indywidualny jest wynikiem produktywności pracownika lub właściciela kapitału, czyli tego, co dodaje on do wytworzonej wartości rynkowej.⁸ Różne szkoły ekonomii heterodoksyjnej krytykowały to podejście i zwracały uwagę na znaczenie władzy strukturalnej na rynkach pracy oraz rolę rządu w dystrybucji makroekonomicznej (keynesowskiej). Ekonomiści marksistowscy argumentowali, że pracownicy w rzeczywistości nie są wynagradzani zgodnie ze swoim wkładem, ale generują wartość nadwyżkową wchłanianą przez właścicieli kapitału. Feministyczni ekonomiści podkreślali genderowy rozdział niepłatnej pracy reprodukcyjnej i płatnej “pracy produkcyjnej”, utrwalający do dziś ekonomiczną nierówność między płciami. Ekonomiści ekologiczni podkreślają, jak wzrost produktywności w rzeczywistości wynika z nieodpłatnego zawłaszczania energii kopalnej i zasobów naturalnych oraz jak część budowania bogactwa opiera się na systematycznym przerzucaniu kosztów na inne miejsca lub przyszłe pokolenia.⁹ 

Podczas gdy podejścia ekonomiczne skupiają się przede wszystkim na dochodach i bogactwie, podejścia społeczno-ekonomiczne są zainteresowane szerszym, społecznym rozumieniem nierówności. Rzucają one światło na związek nierówności pieniężnych z nierównościami społeczno-kulturowymi, ekologicznymi i politycznymi. Göran Therborn (2013) proponuje pomocne rozróżnienie trzech form nierówności:

(1) Nierówności w zakresie zasobów, zwłaszcza nierówności pieniężne, ale także nierówności w zakresie emisji dwutlenku węgla

(2) Nierówności życiowe, nierówności w stanie zdrowia, zwłaszcza różnice w długości życia.

(3) Równość egzystencjalna, oparta na równości szans i uczestnictwa w sensie całościowym, czyli braku dyskryminacji, stygmatyzacji i opresji, takich jak rasizm, seksizm, kastowość czy niewolnictwo.
Poniższy cytat podsumowuje społeczno-ekonomiczną perspektywę nierówności. “Nierówność nie dotyczy więc tylko wielkości portfela. Jest to porządek społeczno-kulturowy, który (dla większości z nas) ogranicza nasze możliwości funkcjonowania jako istoty ludzkie, nasze zdrowie, poczucie własnej wartości, a także nasze zasoby do działania i uczestnictwa w tym świecie.”¹⁰ Ta perspektywa łączy nierówności z kwestią ubóstwa – niektóre istoty ludzkie są pozbawione swoich możliwości w wyniku nierównego porządku społecznego.