6. Migracja w polityce Unii Europejskiej – beneficjenci – koszty – korzyści

Głównym beneficjentem migracji jest jej uczestnik, jednak w literaturze przedmiotu często pojawiają się kontrowersje dotyczące potencjalnych korzyści i kosztów dla krajów wysyłających i przyjmujących migrantów. Powszechnie uważa się, że korzyści przeważają nad wadami. Tradycyjne korzyści z emigracji dla kraju wysyłającego migrantów można upatrywać w niższym bezrobociu i poprawie finansowania zewnętrznego dzięki transferom wynagrodzeń emigrantów. Koszty i potencjalne straty kraju generującego emigrację wiążą się z ryzykiem pogorszenia struktury demograficznej. Korzyści są widoczne dla krajów przyjmujących, gdyż np. emigranci realizują politykę prorodzinną w krajach Unii Europejskiej, podejmując pracę w sektorze opieki nad dziećmi i osobami starszymi, a także w służbie zdrowia. 

Niekorzystnym zjawiskiem może być fakt, że polscy emigranci często przyjmują pracę znacznie poniżej swoich kwalifikacji (co jednocześnie przynosi korzyści zagranicznemu pracodawcy). Doświadczenia międzynarodowe mówią, że poziom wykształcenia emigranta jest negatywnie związany z jego skłonnością do przekazywania pieniędzy do kraju wysyłającego. Emigracja może stanowić zagrożenie dla rozwoju kraju, jeśli ma dużą skalę i jeśli oznacza wyjazd osób najaktywniejszych, najzdolniejszych i najlepiej wykształconych. 

Liczba ludności w wieku produkcyjnym w Europie stale spada, dlatego migracja zarobkowa z krajów trzecich stanie się jednym ze sposobów wypełnienia luki pracowniczej. Według prognoz za kilka lat liczba osób pracujących w Europie zmniejszy się o ponad 20 mln, dlatego bardziej rozwinięte kraje członkowskie Unii Europejskiej mogą zwiększyć swoje zapotrzebowanie na młodych i zdolnych pracowników z innych krajów. 

Edukacja jest największą korzyścią płynącą z emigracji. Osoby, które wyjeżdżają za granicę zdobywają wiedzę i doświadczenie niedostępne w ich krajach, nawiązują również cenne kontakty. Może to przełożyć się na wymierne korzyści dla ich kraju. Migracja zarobkowa może mieć zarówno pozytywne, jak i negatywne skutki dla polskiej gospodarki. Kwestie te można analizować z perspektywy makro- i mikroekonomicznej. W makroekonomii migracja wpływa na: sytuację na rynku pracy, transfer zarobków oraz handel zagraniczny. W skali mikro dotyczy dochodów gospodarstw domowych i prowadzenia działalności gospodarczej. Emigracja osób wykwalifikowanych i dobrze wykształconych oznacza utratę kapitału ludzkiego. Możemy wymienić następujące konsekwencje emigracji osób wysoko wykwalifikowanych, dotykające ich samych oraz kraj, z którego emigrują:  

1. Pozytywne konsekwencje: wyższe zarobki, lepszy standard życia, bezpieczeństwo finansowe, realizacja aspiracji zawodowych, rozwój osobisty, podnoszenie kwalifikacji, więzi zawodowe między krajami, transfer wiedzy i środki finansowe, transfer kultury ekonomicznej, współczesne społeczeństwo, wpływ na motywację młodych ludzi do zdobycia wyższego wykształcenia.  

2. Negatywne konsekwencje: zatrudnianie osób o wysokich kwalifikacjach do wykonywania prac wymagających niższych kwalifikacji, utrata specjalistów, zahamowanie rozwoju, zagrożenie

dla niektórych sektorów gospodarki, np. służby zdrowia, utrata wydatków na edukację emigrantów, deprecjacja kapitału ludzkiego. Imigracja może przynieść różne skutki – pozytywne i negatywne, zarówno dla społeczeństwa, jak i gospodarki. Jej wpływ na gospodarkę możemy mierzyć za pomocą różnych wskaźników makroekonomicznych. Jednym z nich jest PKB per capita, pokazujący wielkość produkcji generowanej między innymi przez imigrantów. Obecność imigrantów zwiększa wartość PKB, jak również zwiększa liczbę ludności kraju przyjmującego, jednak niektórzy naukowcy uważają, że nie jest to dobra proporcja, dlatego proponują wskaźnik PKB per capita (8). Ekonomiczne znaczenie imigracji dla kraju przyjmującego można rozpatrywać również w perspektywie mikro- i makroekonomicznej. W pierwszym z nich niezbędne jest przeprowadzenie analizy korzyści lub strat spowodowanych napływem imigrantów i ich podziału pomiędzy wszystkich uczestników rynku, natomiast podejście makroekonomiczne wymaga analizy PKB i wynagrodzeń wszystkich zatrudnionych. To, czy efekt ekonomiczny dla kraju jest pozytywny czy negatywny, zależy od kombinacji umiejętności zawodowych i społecznych imigrantów i członków społeczeństwa przyjmującego, a także od gotowości podmiotów gospodarczych do zmian umożliwiających zakwaterowanie imigrantów. 

Niektórzy ekonomiści uważają, że napływ osób z wysokim wykształceniem przyniesie gospodarce więcej korzyści, gdyż prawdopodobnie zmieni rozkład dochodów na korzyść mieszkańców, natomiast napływ osób bez wykształcenia przyniesie odwrotne skutki. 

Pozytywny efekt migracji będzie widoczny, gdy umiejętności migrantów i pracowników lokalnych pozostaną różne. W kontekście długoterminowym mamy pozytywny i negatywny model dostosowania ekonomicznego i społecznego migrantów. Model pozytywny można zaobserwować, gdy migranci z krajów o wyższych zarobkach przenoszą się do krajów o niższych zarobkach. Tam angażują się w proces zdobywania dodatkowych umiejętności, które są niezbędne w kraju przyjmującym. To zaangażowanie na początku przynosi niższe dochody, które z czasem rosną, ale ostateczny wzrost dochodów jest malejący. Z kolei model negatywny odnosi się do sytuacji, gdy migranci pochodzą z krajów o podobnym poziomie zarobków. W tym modelu imigranci początkowo mają wyższe dochody w porównaniu do pracowników w kraju przyjmującym, ale potem ich ostateczne dochody maleją wraz z długością pobytu. Niektórzy ekonomiści uważają, że długoterminowy efekt imigracji polega na wyższym zatrudnieniu i wzroście gospodarczym (PKB). Takie podejście jest jednak krytykowane, ponieważ nie uwzględnia efektów ubocznych i sprzężeń zwrotnych w gospodarce. Wzrost PKB, większa liczba osób o wysokich kwalifikacjach i silnej motywacji, czy zróżnicowanie społeczeństwa, mogą w długim okresie mieć zarówno pozytywne, jak i negatywne skutki dla poziomu produktywności. 

Czy kraje europejskie powinny przejmować się skutkami napływu imigrantów? Aby odpowiedzieć na to pytanie, badamy potencjalne konsekwencje ekonomiczne imigracji dla gospodarek europejskich, rozróżniając pomiędzy migracją ogólną, migrantami ekonomicznymi i uchodźcami. Migracja zarobkowa stanowi jedynie ułamek wszystkich ruchów w Europie, a więcej przybyło innymi kanałami, w tym migracja rodzinna, humanitarna i swobodne przemieszczanie się. Ale nawet jeśli większość migracji nie jest bezpośrednio napędzana przez zapotrzebowanie na siłę roboczą, imigranci odgrywają znaczącą rolę w najbardziej dynamicznych sektorach gospodarki. Nowi imigranci stanowili 15% wejść do silnie rozwijających się zawodów w Europie (OECD, 2018). Należą do nich przede wszystkim zawody związane z ochroną zdrowia oraz zawody STEM (Science, Technology, Engineering and Mathematics). Również w Europie imigranci stanowili około jednej czwartej wejść do zawodów najsilniej spadających (24%), w tym pracowników rzemiosła i zawodów pokrewnych, a także operatorów i monterów maszyn.