Przegląd zagadnień

WPROWADZENIE 

Narastające zjawisko migracji stanowi jedno z najważniejszych wyzwań stojących przed Europą i poszczególnymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej. Wiąże się ono z ekonomią (głównie związaną z globalizacją), przemianami kulturowymi i społecznymi, ale także z rozprzestrzenianiem się obszarów ubóstwa, konfliktami międzynarodowymi i etnicznymi. Migracje stanowią “lustro” dla zmian zachodzących na całym świecie, wpływając na życie jednostek i całych narodów. Duże natężenie ruchów migracyjnych, jakie można obecnie zaobserwować, wywołuje potrzebę analizy tych procesów. W ostatnich latach wiele krajów europejskich wprowadziło istotne zmiany w swojej polityce migracyjnej. Wynika to z dostosowania tych polityk do ewoluujących modeli migracyjnych oraz zmieniających się uwarunkowań politycznych. Zmiany te ukierunkowane są głównie na zaostrzenie ograniczeń w poszukiwaniu wykwalifikowanych pracowników, inwestorów i przedsiębiorców. Z jednej strony wprowadzono korzystniejsze (uproszczone) rozwiązania w procedurach regulujących migrację rodzinną, jednak w dłuższej perspektywie czasowej zmiany ukierunkowane są na zaostrzenie ograniczeń. 

Przyczyny migracji zarobkowej 

Emigrację można określić jako sytuację, w której człowiek opuszcza swoje stałe miejsce zamieszkania na jakiś czas lub na zawsze. Jest to przemieszczanie się ludzi poza granice danego terytorium, czasowy lub stały wyjazd z kraju. Istnieją różne przyczyny emigracji. Pierwszą z nich jest chęć poprawy warunków życia. Nie mogąc znaleźć zatrudnienia w swoim kraju lub niezadowolenie z realiów panujących w konkretnym miejscu, wiele osób decyduje się na emigrację z powodów ekonomicznych. Część z nich, nie mogąc wybrać swojej ścieżki kariery w ojczyźnie, próbuje znaleźć coś za granicą. Częstą formą emigracji zarobkowej jest ta związana z pracą sezonową. Emigracja napędzana jest również potrzebą zobaczenia nowych miejsc. Ciekawość świata, różne kultury, zupełnie inne możliwości zarabiania na życie i budowania swojej kariery – to coś, co może przemawiać szczególnie do młodych ludzi. Główną przyczyną emigracji zarobkowej jest chęć poprawy standardu życia. Wyższa pensja i lepszy standard życia są ważne. Jednak powinniśmy pamiętać także o dodatkowych czynnikach – jakości edukacji, lepszej opiece zdrowotnej, zupełnie nowych standardach w opiece społecznej. Inne kraje oferują nie tylko wyższą pensję. Mogą też zagwarantować lepsze warunki życia “po pracy”. 

Z historycznego punktu widzenia uznaje się, że stosunkowo korzystne warunki gospodarcze i stabilność polityczna były czynnikami przyciągającymi imigrantów do krajów Unii Europejskiej. Europa jest kontynentem, który wielu ludziom na świecie kojarzy się z “rajem” na ziemi. Wiele krajów europejskich postrzeganych jest jako bogate w instytucje zapewniające ochronę prawną i socjalną. Do takich instytucji należy zaliczyć prawną ochronę zatrudnienia, płacę minimalną oraz różne świadczenia wpływające na poziom życia, co przyciąga mieszkańców krajów słabiej rozwiniętych. Ponadto wiele krajów europejskich podpisało Konwencję Genewską, która nakłada obowiązek udzielenia schronienia osobom, które uciekają ze swojej ojczyzny przed wojną lub prześladowaniami.  

Skala zjawiska, jego konsekwencje i wpływ na różne sfery gospodarcze i społeczne sprawiają, że migracje są jednym z najważniejszych problemów. Różne dyscypliny próbują poznać i zrozumieć zjawisko współczesnych migracji międzynarodowych.  

Poznanie przyczyn i uwarunkowań, a także przewidywanie ich przebiegu i skutków jest wciąż bardzo aktualnym zagadnieniem. Zmiany, jakie zachodzą we współczesnym świecie, powodują również zmiany w podejściu do osób, które zmieniają kraj zamieszkania. W wielu krajach występuje duże zapotrzebowanie na siłę roboczą i wskazuje na “brak rąk do pracy”. Lukę tę wypełniają imigranci podejmujący pracę na warunkach nieakceptowanych przez miejscową ludność.  

W 1965 roku szwajcarski pisarz Max Frisch napisał bardzo wymowne zadanie: “Chcieliśmy rąk do pracy, a ludzie przyszli“. Rosnący odsetek imigrantów w wielu krajach sprawił, że ich problemy stały się bardziej widoczne i mimo że są to ludzie aktywni zawodowo i przyczyniają się do rozwoju gospodarczego kraju przyjmującego, nadal są negatywnie postrzegani przez niektóre grupy.  

Głównym celem polityki migracyjnej jest nie tylko zapewnienie skutecznego zarządzania przepływami migracyjnymi, ale także zapobieganie nielegalnej imigracji, zapobieganie handlowi ludźmi, zapewnienie sprawiedliwego traktowania osób z krajów trzecich oraz pomoc ludziom w lepszym przystosowaniu się do nowej kultury i społeczeństwa. Na migrację wpływa kombinacja czynników ekonomicznych, środowiskowych, politycznych i społecznych w kraju pochodzenia migranta (czynniki wypychające) lub w kraju docelowym (czynniki przyciągające). 

Ekonomiczne skutki migracji 

Ekonomiczne skutki migracji są bardzo zróżnicowane. Kraje wysyłające mogą doświadczyć zarówno zysków, jak i strat w perspektywie krótkoterminowej, ale w perspektywie długoterminowej mogą zyskać. W przypadku krajów przyjmujących programy pracowników tymczasowych pomagają rozwiązać problem niedoboru umiejętności, ale mogą obniżyć płace krajowe i zwiększyć obciążenie socjalne. Skutki gospodarcze migracji zarówno dla krajów wysyłających, jak i przyjmujących mogą również różnić się w zależności od tego, kto się przemieszcza, zwłaszcza w odniesieniu do poziomu umiejętności pracowników migrujących. Dla krajów wysyłających krótkoterminowa korzyść ekonomiczna z emigracji znajduje się w przekazach pieniężnych. Przekazy pieniężne to środki, które emigranci zarabiają za granicą i wysyłają z powrotem do swoich krajów, głównie w celu wsparcia pozostawionych tam rodzin. Według Banku Światowego, w 2012 roku przekazy pieniężne wyniosły 529 miliardów dolarów, z czego 401 miliardów trafiło do krajów rozwijających się. Co istotne, liczby te uwzględniają jedynie środki przesyłane kanałami formalnymi, a więc ilość przekazów pieniężnych jest prawdopodobnie znacznie większa niż sugerują te liczby. Bank Światowy zauważa, że przekazy pieniężne wysyłane kanałami nieformalnymi mogą stanowić co najmniej 50 procent zarejestrowanych globalnie przepływów (UNCTAD, 2011-2018). Migracja jest cechą życia społecznego i gospodarczego w wielu krajach, ale profil populacji migrantów znacznie się różni. Po części wynika to z różnorodności źródeł migracji. Na przykład w dużej części Europy obywatele korzystają z szerokiego prawa do swobodnego przemieszczania się. W Australii, Kanadzie i Nowej Zelandii ważną rolę odgrywa zarządzana migracja zarobkowa. Inne źródła obejmują migrację rodzinną i humanitarną (1).  

Migracje i społeczeństwa 

Niezależnie od źródła, migracja ma istotny wpływ na nasze społeczeństwa, a wpływ ten może być kontrowersyjny. Ekonomiczny wpływ migracji nie jest wyjątkiem. Korzyść czy obciążenie – jak jest w rzeczywistości? Aby odpowiedzieć na to pytanie, pomocne może być spojrzenie na wpływ migracji w trzech obszarach – rynku pracy, portfela publicznego i wzrostu gospodarczego. 

Rynki pracy: 

● Migranci stanowili 47% wzrostu siły roboczej w Stanach Zjednoczonych i 70% w Europie w ciągu ostatnich dziesięciu lat.  

Migranci wypełniają ważne nisze zarówno w szybko rozwijających się, jak i upadających sektorach gospodarki.  

Podobnie jak rodzimi mieszkańcy, młodzi migranci są lepiej wykształceni niż ci, którzy zbliżają się do emerytury.  

Migranci przyczyniają się znacząco do elastyczności rynku pracy, zwłaszcza w Europie. Kasa publiczna: 

● Migranci wnoszą więcej w podatkach i składkach społecznych niż otrzymują w świadczeniach. 

Migranci zarobkowi mają najbardziej pozytywny wpływ na budżet publiczny.  Zatrudnienie jest pojedynczym największym wyznacznikiem wkładu fiskalnego netto migrantów.  Wzrost gospodarczy: 

Migracja zwiększa liczbę ludności w wieku produkcyjnym.  

Migranci przybywają z umiejętnościami i przyczyniają się do rozwoju kapitału ludzkiego w krajach przyjmujących.  

● Migranci przyczyniają się również do postępu technologicznego.  

WNIOSKI 

Zrozumienie tych skutków jest ważne, jeśli nasze społeczeństwa mają prowadzić użyteczną debatę na temat roli migracji. Takie debaty są z kolei niezbędne do opracowania polityki w takich obszarach jak edukacja i zatrudnienie, która zmaksymalizuje korzyści z migracji, zwłaszcza poprzez poprawę sytuacji migrantów na rynku pracy. Ten zestaw polityk będzie oczywiście różnił się w zależności od kraju. Jednak w nadchodzących dziesięcioleciach wiele krajów OECD musi zająć się podstawowym pytaniem, jak zmaksymalizować korzyści z migracji, zarówno dla krajów przyjmujących, jak i dla samych migrantów, zwłaszcza że szybkie starzenie się społeczeństwa zwiększa zapotrzebowanie na migrantów w celu uzupełnienia niedoborów siły roboczej (2).