3.6 Strategie mające na celu dostosowanie gospodarek do wyznań przyszłości

• Zrozumienie podstawowych założeń leżących u podstaw strategii rynkowo-liberalnej, jak również pragmatycznej i radykalnej strategii transformacji społeczno-ekologicznej
• Zrozumienie, jakimi koncepcjami zrównoważonego rozwoju i jakimi strategiami inspirowane są określone polityki
• Zrozumienie mocnych i słabych stron różnych strategii

1. Poproś uczestników o utworzenie małych grup (3-4 osoby).
2. Każda grupa może wybrać do analizy Przypadek A lub Przypadek B a następnie odpowiedni wydruk z krótkim opisem.
3. Poleć uczestnikom, aby przeanalizowali, w odniesieniu do każdej polityki, na jakiej koncepcji zrównoważonego rozwoju się ona opiera i jaką strategią (strategia rynkowo-liberalna, pragmatyczna strategia transformacji społeczno-ekologicznej, radykalna strategia transformacji społeczno-ekologicznej) się inspiruje. Mogą wykorzystać materiał informacyjny jako pomoc i, według potrzeb, przeprowadzić dalsze badania na temat polityk online.
4. Następnie poproś jedną grupę, która analizowała Przypadek A i jedną grupę, która analizowała Przypadek B o przedstawienie swoich ustaleń. Skorzystaj z dodatkowych informacji (podsumowanie i ocena) i dodaj kluczowe punkty, jeżeli ich brakuje. 

Przypadek A) Istnieją różne podejścia do obniżania emisji gazów cieplarnianych w przemyśle. Przedyskutujcie z grupą, jaka koncepcja zrównoważonego rozwoju i jaka strategia zrównoważonej gospodarki leżą u podstaw tych podejść: 

• Obrót uprawnieniami do emisjiW ramach systemów handlu emisjami ustalany jest limit ilości gazów cieplarnianych, które mogą być emitowane. Podmioty otrzymują lub kupują uprawnienia do emisji, które pozwalają im na emisję określonych ilości gazów cieplarnianych. Jeżeli dany podmiot ograniczy emisje, może sprzedać uprawnienia, których już nie potrzebuje. 
• Opodatkowanie emisjiPoszczególne rządy lub organy Unii Europejskiej mogą opodatkować działania generujące wysoki poziom emisji dwutlenku węgla. Zamiast wprowadzenia uprawnień do emisji, mogłyby one co roku podnosić podatek od emisji gazów cieplarnianych wytwarzanych przez przemysł w miarę wzrostu kosztów ich emisji. 
• Ustalenie docelowych poziomów redukcji emisji przez przemysłPoszczególne rządy lub organy Unii Europejskiej mogą również ustalić poziomy redukcji emisji w wartościach bezwzględnych dla poszczególnych gałęzi przemysłu i w ten sposób wymusić obniżenie emisji. 

Przypadek B) W celu ogólnej ochrony klimatu i różnorodności biologicznej proponuje się różne podejścia. Przedyskutuj z grupą, jaka koncepcja zrównoważonego rozwoju i jaka strategia zrównoważonej gospodarki leżą u podstaw tych podejść:

• REDD+Program Organizacji Narodów Zjednoczonych REDD+ w zakresie „redukcji emisji spowodowanych wylesianiem i degradacją lasów” w krajach rozwijających się stwarza podstawy finansowe do ochrony węgla zmagazynowanego w lasach poprzez sprzedaż jednostek redukcji emisji. Każda jednostka odpowiada jednej tonie emisji CO₂, której można uniknąć nie wycinając lasu.
• Obszary chronione Na całym świecie obszary chronione stanowią 11,9 % wszystkich terenów lądowych przy czym połowa z nich jest przeznaczona na ochronę różnorodności biologicznej.²¹ Zgodnie z definicją, obszar chroniony to: „jednoznacznie określona przestrzeń geograficzna, uznana, wydzielona i zarządzana za pomocą środków prawnych lub innych skutecznych środków, w celu osiągnięcia długoterminowej ochrony przyrody wraz z powiązanymi ekosystemami i wartościami kulturowymi”²².

System handlu uprawnieniami do emisji bazuje na podstawowym założeniu słabego zrównoważonego rozwoju, tj. na tym, że kapitał naturalny jest porównywalny z innymi formami kapitału i może być zastąpiony przez pieniądz. Podmioty, które nie ograniczają emisji mogą „wykupić się” nabywając uprawnienia do emisji. W ten sposób, na przykład w ramach unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS), możliwe jest również międzynarodowe kredytowanie w ramach projektów ograniczających emisje, dzięki czemu światowa Północ może ‘przerzucić swoje obowiązki’ w zakresie ochrony klimatu na światowe Południe. EU ETS był pierwszym na świecie dużym rynkiem uprawnień do emisji dwutlenku węgla. Rynki emisji nie istnieją „naturalnie”; tworzy się je poprzez regulacje prawne. Ustanowienie rynków, na których emisje są zbywalne oznacza, że stabilny klimat można traktować jako towar zbywalny. Zwolennicy liberalizmu rynkowego, zwłaszcza ekonomiści neoklasyczni, popierają tworzenie rynków emisji, ponieważ uważają je za skuteczny sposób korygowania błędnych sygnałów cenowych poprzez uwzględnienie w cenie końcowej uprzednio uzewnętrznionych kosztów, jakie społeczeństwa ponoszą w wyniku emisji. Również niektórzy pragmatyczni zwolennicy transformacji społeczno-ekologicznej popierają systemy handlu emisjami, argumentując, że mogą one sprawić, iż produkcja generująca intensywne emisje będzie droższa, a tym samym prowadzić do wsparcia mniej zanieczyszczających alternatyw. Radykalni zwolennicy transformacji społeczno-ekologicznej sprzeciwiają się utowarowieniu emisji. Krytykują oni takie podejście, twierdząc, że stabilny klimat nie powinien być determinowany przez poziom cen na rynkach. W przeciwieństwie do opodatkowania emisji, gdzie rządy pozyskują pieniądze z podatków i mogą je reinwestować, aby uczynić transformację sprawiedliwą społecznie, w systemach handlu emisjami korporacje zarabiają na odsprzedaży pozwoleń, które zazwyczaj otrzymały za darmo na podstawie historycznych poziomów emisji i działań lobbingowych²³.

Opodatkowanie emisji gazów cieplarnianych może stanowić komponent wszystkich trzech strategii. Podczas gdy libertarianie, tacy jak Hayek, nie sugerowaliby ustanowienia takich podatków, dla neoklasycznych ekonomistów podatki te mogą być środkiem prowadzącym do „właściwych cen”. Zwolennicy obu strategii transformacji społeczno-ekologicznej argumentowaliby, że oprócz zwiększenia kosztów działań emisyjnych, pieniądze z podatków można wykorzystać do pobudzenia zielonych innowacji (pogląd przede wszystkim pragmatyczny) oraz do rozwiązania problemów nierówności poprzez redystrybucję (pogląd przede wszystkim radykalny). Zamiast zwiększać koszty zanieczyszczania środowiska, można po prostu zakazać jego degradacji. Jako przykład można podać zakaz stosowania CFC w lodówkach, które do tej pory szkodziły warstwie ozonowej. Z kolei, zakaz ‘niezrównoważenie’ wysokich emisji gazów cieplarnianych nie jest postrzegany jako skuteczne rozwiązanie przez liberałów rynkowych, ponieważ zakłóciłoby to wolny rynek. 

Z drugiej strony zwolennicy transformacji społeczno-ekologicznej uważają interwencje poprzez wprowadzenie odpowiednich regulacji za konieczne dla utrzymania stabilnego klimatu, a tym samym zapewnienia ochrony środowiska i społeczeństwa, w którym osadzona jest gospodarka. Podczas gdy koncepcja słabego zrównoważonego rozwoju sprzyja instrumentom rynkowym i korygowaniu cen, koncepcja silnego zrównoważonego rozwoju w wielu przypadkach wymaga ścisłej interwencji regulacyjnej w celu ochrony niemożliwych do zastąpienia ekosystemów, odzwierciedlając zasadę niewspółmierności. 

Informacje zwrotne: Klimat i bioróżnorodność

REDD+ opiera się na koncepcji słabego zrównoważonego rozwoju, ponieważ jednoznacznie zakłada, że przyrodzie można przypisać obiektywną i wymierną wartość. Dzięki mechanizmowi cenowemu w programie REDD+ zdrowe i nienaruszone lasy konkurują z innymi, destrukcyjnymi sposobami użytkowania gruntów²⁴. Oznacza to, że aby mechanizm skutecznie chronił lasy, muszą one być wycenione wyżej niż potencjalnie inne sposoby ich użytkowania. Ponieważ ocena podlega większym wpływom makroekonomicznym i tendencjom na rynkach kapitałowych, mechanizm wyceny może się nie sprawdzić w przypadku zmiany warunków gospodarczych. Zwolennicy silnego zrównoważonego rozwoju krytykują, że średni horyzont czasowy projektów REDD+ wynosi 20 lat, podczas gdy emisje dwutlenku węgla ze spalania paliw kopalnych utrzymują się w atmosferze przez kilka tysięcy lat²⁵.

Co więcej, w ramach programów REDD+ lasy pierwotne mogą być wycinane i zastępowane przez przemysłowe plantacje drzew²⁶. Zgodnie z koncepcją słabego zrównoważonego rozwoju nie stanowi to problemu, dopóki wartość (w tym przypadku magazynowania węgla) pozostaje niezmienna. Natomiast, zgodnie z koncepcją silnego zrównoważonego rozwoju, złożone ekosystemy nie powinny być zastępowane przemysłowymi plantacjami drzew: nawet jeżeli zdolność do magazynowania dwutlenku węgla pozostałaby taka sama, różnorodność biologiczna i sam ekosystem zostałyby utracone. 

Liberałowie rynkowi z zadowoleniem przyjmują programy takie jak REDD+, ponieważ uważają rozwiązania rynkowe za najbardziej efektywne. Podobnego zdania są pragmatyczni zwolennicy transformacji społeczno-ekologicznej, którzy traktuje je jako tanie rozwiązania w zakresie „redukcji” emisji. Jednak radykalni zwolennicy transformacji społeczno-ekologicznej krytykują programy REDD+, ponieważ pozwalają one krajom globalnej Północy i „ich” biznesom kupować „prawo do zanieczyszczania”, a tym samym utrzymywać obecny poziom produkcji i zanieczyszczeń, zamiast faktycznie realizować cele redukcji emisji²⁷. Utowarowienie składowania emisji pozwala im zużywać więcej energii z paliw kopalnych bez faktycznego zwiększania sekwestracji dwutlenku węgla, ponieważ lasy nie są nawet ponownie sadzone, a jedynie nie są wycinane. Ponadto, krytykują REDD+ jako mechanizm kolonialny, który „osacza” i zmusza ludność rdzenną i mieszkańców lasów do rezygnacji z kontroli nad swoją ziemią, zasobami i tradycjami²⁸.

Silny zrównoważony rozwój wymaga obszarów ochronnych. W koncepcji silnego zrównoważonego rozwoju pewne ekosystemy są niezastąpione i dlatego muszą być zachowane, np. poprzez zakaz wyrębu lasów. Można to rozumieć jako stosowanie zasady ostrożności, polegającej na unikaniu wystąpienia ryzyka nieodwracalnych, niebezpiecznych szkód. Liberałowie rynkowi byliby przeciwni zakazywaniu działaniom takim jak wyrąb lasów, ponieważ uważają, że większą efektywność osiąga się wówczas, gdy to sygnały cenowe mają decydujący wpływ na otaczającą rzeczywistość. Jedynymi interwencjami regulacyjnymi, o których stworzenie i zabezpieczenie apelują są systemy własności i ramy rynkowe. Zarówno pragmatyczni, jak i radykalni zwolennicy transformacji społeczno-ekologicznej opowiedzieliby się za tworzeniem obszarów chronionych, na których zabronione są określone działania gospodarcze.