Termin rozwój zrównoważony wywodzi się z leśnictwa. Oznacza, że należy wycinać tylko tyle drzew, ile odrośnie na nowych plantacjach, utrzymując drzewostan i ich plony na stałym poziomie. Koncepcje słabego i silnego rozwoju zrównoważonego dostarczają różnych odpowiedzi na pytanie, co to znaczy utrzymywać zrównoważone zasoby.
Słaby rozwój zrównoważony jest stosowany w ekonomii środowiska i opiera się na zasadzie wymienności; kapitał naturalny (zasoby naturalne) może być zastąpiony kapitałem fizycznym (np. poprzez wykorzystanie maszyn lub infrastruktury technicznej) oraz kapitałem ludzkim (np. poprzez wykorzystanie wiedzy). Trzy obszary: środowisko, społeczeństwo i gospodarka funkcjonują oddzielnie i wzajemnie na siebie oddziałują poprzez wymianę zasobów. Kapitał fizyczny zaliczany jest do sfery ekonomicznej, kapitał ludzki do sfery społecznej, a kapitał naturalny do sfery ekologicznej. Zrównoważony rozwój oznacza utrzymywanie stałego poziomu całkowitego zasobu kapitałów (sumy trzech rodzajów kapitału) i zwiększanie go tam, gdzie to możliwe. Zgodnie z tą zasadą wymienności, kapitał naturalny, fizyczny i ludzki są porównywalne i wzajemnie zastępowalne, czyli wymienne, za pomocą jednej miary: pieniądza. W celu przeprowadzenia tej wymiany stosuje się odpowiednie metody porównawcze, na przykład poprzez analizę kosztów i korzyści.
Tworzone są rynki, na których handluje się tymi trzema formami kapitału. Prowadzi to do tzw. procesu utowarowienia, co oznacza, że wolne dobra, takie jak powietrze i woda będące podstawą życia są przekształcane w towary, którymi można handlować tak jak innymi dobrami. Dlatego – jak się uznaje – nie jest problemem, że w dzisiejszych czasach kurczy się kapitał naturalny, regiony zamieniają się w pustynie, o ile jednocześnie zwiększa się kapitał fizyczny, na przykład poprzez budowę dróg. Ze względu na wymienność, szkody wyrządzone środowisku naturalnemu mogą być rekompensowane finansowo. Ci, którzy latają samolotami mogą wnosić opłaty wyrównawcze na rzecz projektów zalesiania, które „zrekompensują” generowane przez samoloty emisje.
Kluczowym pojęciem związanym ze słabym zrównoważonym rozwojem jest optymalizacja – neoklasyczna koncepcja najlepszej możliwej alokacji ograniczonych zasobów. W celu optymalnej alokacji zasobów należy uwzględnić i obliczyć tzw. efekty zewnętrzne. Efekty zewnętrzne są powodowane przez podmioty, które nie ponoszą generowanych kosztów. Na przykład, gdy dany podmiot emituje zanieczyszczone powietrze z komina bez filtra lub bez płacenia odszkodowania osobom, na które ma to negatywny wpływ. Jeżeli efekty zewnętrzne nie są uwzględnione w cenie, rynkowe optimum nie odpowiada społecznemu optimum, co prowadzi do nieprawidłowości w funkcjonowaniu rynku ze względu na fałszywe sygnały cenowe. Internalizacja efektów zewnętrznych, np. w formie odszkodowań pieniężnych za szkody wyrządzone środowisku naturalnemu jest zatem kluczowym instrumentem polityki gospodarczej w koncepcji słabego zrównoważonego rozwoju. Za pomocą „właściwych cen” obciążenia środowiskowe, które do tej pory nie były ujęte w cenach (czyli były eksternalizowane) są teraz internalizowane (czyli uwzględniane w cenach). Przykładem mogą być opłaty lub podatki od zanieczyszczonej wody lub powietrza, a także sprzedaż certyfikatów emisyjnych. Słaby zrównoważony rozwój opiera się na zasadzie „zanieczyszczający płaci”. Kto generuje koszty ekologiczne i społeczne, ten powinien je również ponosić. Jednak nie jest łatwe określić jaka powinna być „właściwa cena” doprowadzenia do wymarcia gatunku lub degradacji ekosystemów.
Silny zrównoważony rozwój znajduje się w centrum uwagi ekonomii ekologicznej poza dyskusją na temat optymalnej alokacji zasobów. Silny zrównoważony rozwój opiera się na zasadzie osadzania, a nie wymienności: gospodarka jest podsystemem osadzonym w społeczeństwie i sferze biofizycznej. Zakłada, że życie gospodarcze i społeczne opiera się na niezastąpionych, wzajemnie powiązanych ekosystemach, które należy chronić. Działalność gospodarcza napotyka na ograniczenia ekologiczne. Ograniczona jest zastępowalność wartości przyrodniczych przez inne rodzaje kapitału. W miejsce optymalizacji, silny zrównoważony rozwój wymaga holistycznego i systemowego spojrzenia na systemy społeczno-ekologiczne oraz rozsądnego rozważania alternatywnych rozwiązań. Z tego punktu widzenia trzy obszary: środowisko, kwestie społeczne i gospodarka są pod wieloma względami niewspółmierne, to znaczy nieporównywalne za pomocą jednej miary, a zatem nie są wzajemnie wymienne. Na przykład opłaty wyrównawcze za loty nie zrekompensują w pełni emisji z lotów, ponieważ nie można zrównoważyć dwóch systemów (ekologicznego i ekonomicznego). Emisje wywołują skutki biofizyczne, takie jak efekt cieplarniany, których nie da się odwrócić w stosunku jeden do jednego ze względu na ich złożoność. Nawet jeżeli w ramach rekompensaty posadzono by drzewa, to nie wiążą one CO2 tak długo, jak okres aktywności CO2 wyemitowanego do atmosfery (czyli kilka tysięcy lat).
W ramach koncepcji silnego zrównoważonego rozwoju, środowisko naturalne nie jest jedynie nagromadzeniem zasobów (kapitału), ale złożonym ekosystemem, który zapewnia ludziom funkcje życiowe. Ma wartość samą w sobie, ponieważ występują jakościowe różnice między wytworzonym kapitałem a przyrodą; ten pierwszy jest odtwarzalny (np. można wybudować nowe mosty), zniszczenie środowiska jest często nieodwracalne. „Z ryb w akwarium można zrobić zupę rybną, ale z zupy rybnej nie da się pozyskać ryb do akwarium”.
Silny zrównoważony rozwój opiera się na zasadzie ostrożności: należy unikać lub ograniczać ewentualne szkody lub zanieczyszczenia środowiska, które mogłyby stać się niebezpieczne dla ludzi, nawet jeżeli nie ma stuprocentowej pewności, że wystąpią. Dlatego w sytuacjach niepewności konieczne jest podjęcie przez rząd działań chroniących środowisko, aby zapobiec ewentualnym katastrofalnym szkodom. Zatem nieodpowiedzialnym krokiem jest przedstawianie niepełnej wiedzy jako uzasadnienia braku działań, gdy istnieje ryzyko nieodwracalnych szkód. Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu (UNFCCC), obok innych porozumień i regulacji, ustanowiła zasadę ostrożności w zakresie ochrony środowiska na poziomie międzynarodowym. Zasada ostrożności stanowi uzasadnienie twierdzenia, że zrównoważone działania gospodarcze powinny opierać się na wynikach badań klimatycznych.
| Słaby zrównoważony rozwój | Silna zrównoważony rozwój | |
| Znaczenie zrównoważonego rozwoju | Utrzymanie lub zwiększenie ogólnej wartości zasobu kapitałowego | Utrzymanie niezastąpionych kluczowych zasobów naturalnych i ekosystemów |
| Kluczowa idea | Wymienialność kapitału naturalnego i innych rodzajów kapitału (maszyn, kapitału ludzkiego, pieniędzy) | Osadzanie; Zastępowalność środowiska naturalnego przez inne rodzaje kapitału jest ograniczona. |
| Kluczowe koncepcje | Optymalizacja (najlepsza możliwa alokacja ograniczonych zasobów) Internalizacja skutków zewnętrznych (zasada „zanieczyszczający płaci”) | Niewspółmierność (brak możliwości porównania za pomocą jednej miary, np. pieniądzem); Rozważanie alternatywnych rozwiązańZasada ostrożności |
| Graficzna ilustracja |  |  |
| Skutki | Opłaty wyrównawcze za szkody wyrządzone środowisku naturalnemu (wypłaty odszkodowań) | Działalność człowieka może mieć nieodwracalne skutki |
| Dziedziny ekonomiczne | Ekonomia środowiska i zasobów naturalnych | Ekonomia ekologiczna |
Tabela 1 Porównanie słabego i silnego zrównoważonego rozwoju.13
