Początki ekonomii feministycznej sięgają połowy XIX wieku, a pewne obawy dotyczące sytuacji kobiet można znaleźć nawet w literaturze XVII i XVIII wieku. Ekonomia feministyczna nabrała jednak znaczenia w latach 90. XX wieku, kiedy to po raz pierwszy użyto tego terminu.
Kluczowym materiałem uznawanym za dokument założycielski ekonomii feministycznej była książka Marilyn Waring “If Women Counted” (1988). Książka ta przyniosła fundamentalną krytykę sposobu mierzenia wzrostu gospodarczego. Waring zwróciła uwagę, że niepłatna praca kobiet oraz wartość przyrody zostały pominięte w zmiennych branych pod uwagę przy tworzeniu aktywności gospodarczej narodów (system rachunków narodowych). Ustalenia Waring spowodowały redefinicję produktu krajowego brutto przez Organizację Narodów Zjednoczonych.
Kolejnym ważnym kamieniem milowym było założenie Międzynarodowego Stowarzyszenia Ekonomii Feministycznej (IAFEE) w 1992 roku, a następnie wydanie pierwszego tomu czasopisma Feminist Economics w 1995 roku.
Istnieje wiele uczonych lub “myślicielek”, które przyczyniły się do rozwoju ekonomii feministycznej, takich jak duńska ekonomistka Ester Boserup, amerykańskie ekonomistki Marianne Ferber, Barbra Bergmann, Heidi Hartmann czy Julie A. Nelson lub indyjska ekonomistka rozwoju Bina Agarwal. Listę kolejnych nazwisk ekonomistek feministycznych można znaleźć tutaj: https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_feminist_economists. Poniżej przedstawiamy w skrócie kluczowe teorie czterech ekonomistek, które wniosły istotny wkład w rozwój ekonomii feministycznej. Aby przeczytać więcej, proszę odwiedzić hiperłącza.
| Ester Boserup(1910-1999) | Ester badała związki między płcią a rozwojem gospodarczym. Zwróciła uwagę na nieproporcjonalny podział pracy między mężczyznami i kobietami. Jej praca zainicjowała dyskusję na temat lepszych możliwości dla kobiet w zakresie pracy i edukacji. Swoją pracą opublikowaną w 1970 roku Woman’s Role in Economic Development wpłynęła na dyskurs związany z płcią i praktykami rozwojowymi. |
| Marianne Feber(1923-2013) | Marianne opublikowała kilka książek, które badały tematykę kobiet i pracy, konstrukcji płci i rodziny. Zwróciła uwagę, że obowiązki związane z opieką nad dziećmi i inne obowiązki rodzinne muszą być ponownie dostosowane nie tylko w rodzinie, ale także uwzględniane przez pracodawców, aby wspierać wzrost liczby kobiet wchodzących na rynek pracy. Do jej ważniejszych publikacji należą: Women and Work, Paid and Unpaid (1987) czy Work and Families: Policies for a Changing Workforce (1991). |
| Barbara Bergmann(1927-2015) | Barbara wniosła istotny wkład do ekonomii feministycznej. Twierdziła, że rynki pracy nie mają charakteru wszechobecnej dyskryminacji. Poza tym krytykowała tradycyjne paradygmaty ekonomiczne, które uważała za oparte na nierealistycznych założeniach. Jej prace dotyczyły wielu tematów, m.in. kwestii płci, opieki nad dziećmi, zabezpieczenia społecznego czy ubóstwa. |
| Heidi Hartmann(1945 – ) | Heidi jest założycielką Institute for Women’s Policy Research (IWPR) z siedzibą w Waszyngtonie. Specjalizuje się w badaniach związanych z kobietami, ekonomią i polityką publiczną. Heidi wzywa do bardziej sprawiedliwego podziału opieki domowej, aby zwiększyć możliwości podejmowania pracy przez kobiety. Zwróciła również uwagę, że zabezpieczenie społeczne przynosi kobietom zarówno korzyści, jak i szkody. Ponieważ kobiety mają mniejszy dostęp do emerytur i oszczędności, w starszym wieku polegają głównie na systemie opieki społecznej, co czyni je bardziej bezbronnymi. |
Z czasem ekonomia feministyczna wypracowała własną bazę teoretyczną (koncepcje, ramy analityczne, metodologie), a także inicjatywy na rzecz jej praktycznego zastosowania, które stały się źródłem decyzji politycznych. Stopniowo ewoluowała w wyraźnie opozycyjną szkołę myślenia wobec ekonomii neoklasycznej.
Feministyczna ekonomia była ściśle powiązana z ruchami politycznymi i społecznymi. Feministyczne ekonomistki opowiadały się za prawem kobiet do głosowania, równym dostępem do rynku pracy, niezależnością finansową, uczestnictwem w związkach zawodowych, seksualnym i fizycznym samostanowieniem oraz uznaniem nieodpłatnej pracy. Polityczne postulaty6 ekonomistek feministycznych obejmują redukcję godzin pracy i dochód podstawowy lub bardziej radykalne koncepcje, takie jak perspektywa „cztery w jednym” opracowana przez Friggę Haug, która wymaga podziału dostępnego czasu na cztery równe sfery: płacę, pracę reprodukcyjną, wolontariat i wypoczynek. Ekonomia feministyczna jest również ściśle powiązana z ruchami ekologicznymi, które wskazują na współzależność kryzysu ekologicznego i kryzysu reprodukcji społecznej.
Ekonomia feministyczna nie jest jedną szkołą myśli ekonomicznej. Jest bardzo zróżnicowana i obejmuje wiele różnych perspektyw. Na przestrzeni lat rozwinęły się trzy główne perspektywy7:
- Liberalna ekonomia feministyczna
Perspektywa ta dąży do równego dostępu do rynku pracy, który jest postrzegany jako narzędzie osiągania równości płci. Koncentruje się na analizie zróżnicowania płac, barier równego dostępu do rynku pracy dla kobiet oraz wpływu instrumentów politycznych i ekonomicznych na kobiety.
- Konstruktywistyczna ekonomia feministyczna
Konstruktywistyczna ekonomia feministyczna analizuje kwestię przypisywania tożsamości płciowych. Takie tożsamości mają wpływ na decyzje, struktury i procesy ekonomiczne. Jeśli kobiety wykonują prace postrzegane jako “kobiece”, perspektywa ta pyta, czy taka decyzja reprodukuje lub nie reprodukuje stereotypów i nierówności płci.
- Krytyczna ekonomia feministyczna
Perspektywa ta analizuje współzależność kapitalizmu i nierówności płci. Nurt ten wywodzi się z krytyki marksistowskiej teorii wartości pracy, która pomija niepłatną pracę reprodukcyjną wykonywaną przez kobiety.
