3. Problemy związane z konsumpcją dóbr wspólnych i publicznych

Godną uwagi cechą dóbr publicznych i wspólnych jest to, że wolny rynek produkuje ich mniej, niż jest to społecznie pożądane. Dzieje się tak dlatego, że dobra publiczne i wspólne cierpią z powodu, jak to się nazywa, problemu gapowicza. Problem gapowicza jest rodzajem niedoskonałości rynku, która występuje, gdy ci, którzy korzystają z towarów lub usług, nie płacą za nie lub płacą za nie za nie. Jednocześnie niemożliwe jest wykluczenie osób niebędących płatnikami z dostępu lub korzystania z tych towarów. W ten sposób dobra publiczne i wspólne mogą być niedostatecznie produkowane, nadmiernie wykorzystywane lub ulegać degradacji. Ponadto, jeśli koszt krańcowy obsługi jeszcze jednego klienta wynosi zasadniczo zero, społecznie optymalne jest oferowanie produktu  po zerowej cenie. W związku z tym produkcja dóbr publicznych nie jest modelem biznesowym, dlatego też rynki prywatne nie mają motywacji do ich dostarczania.¹⁰

Ponieważ dobra publiczne i wspólne nie mają podaży w sensie rynkowym, ich cena nie jest kształtowana na rynku. W społeczeństwie istnieje popyt na te dobra, w wyniku czego można oszacować wartość tych dóbr. Im wyższa wartość tych dóbr w społeczeństwie, tym większy popyt i tym większa presja na konsumpcję tych dóbr, co ostatecznie prowadzi do nadmiernej konsumpcji dóbr publicznych i publicznych, co G. Hardin (1968) wyjaśnia jako “tragedię dobra wspólnego”. 

“Tragedia wspólnego pastwiska” jest problemem ekonomicznym, w którym każda jednostka ma motywację do konsumowania zasobów kosztem innych jednostek. Powoduje to nadmierną konsumpcję, niedoinwestowanie i ostateczne wyczerpanie zasobów. Ponieważ popyt na zasoby przytłacza podaż, każda osoba, która konsumuje dodatkową jednostkę, bezpośrednio szkodzi innym, którzy nie mogą już konsumować. “Tragedia wspólnego pastwiska” ma miejsce, gdy jednostki zaniedbują dobrobyt społeczeństwa w pogoni za osobistymi korzyściami.¹¹

Nadmierna konsumpcja dóbr publicznych prowadzi do zanieczyszczenia i szkód spowodowanych zanieczyszczeniem. Zanieczyszczenie to wprowadzanie zanieczyszczeń do środowiska naturalnego, które powodują niekorzystne zmiany lub szkody spowodowane zanieczyszczeniem. Zanieczyszczenie może przybrać postać substancji chemicznych lub energii, takich jak hałas, ciepło lub światło.  Wiele działań, które są przydatne dla ludzi, powoduje zanieczyszczenie: spalanie węgla w celu wytworzenia energii elektrycznej zanieczyszcza powietrze; zarówno przemysł, jak i domy wytwarzają śmieci i ścieki, które mogą zanieczyszczać glebę i wodę; pestycydy wypłukiwają się do wód gruntowych, rzek i jezior i szkodzą dzikiej przyrodzie. Zanieczyszczone powietrze, gleba i woda powodują różne szkody spowodowane zanieczyszczeniami, na przykład różne, choroby ludzkie, uszkodzenia budynków i konstrukcji, niszczenie przyrody itp. Szkody spowodowane zanieczyszczeniem w kategoriach pieniężnych nazywane są kosztami  zewnętrznymi. Dokładniej rzecz ujmując, koszt zewnętrzny to koszt, który ponosi osoba fizyczna, firma lub społeczność w wyniku transakcji gospodarczej, z którą nie są bezpośrednio powiązane.¹² W związku z tym nadmierna konsumpcja dóbr publicznych i wspólnych, która prowadzi do kosztów zewnętrznych, może prowadzić do zmniejszenia dobrobytu społeczeństwa.

Ekonomiści sugerują dwa sposoby rozwiązania problemu gapowiczów i problemu kosztów zewnętrznych: 

• Zgodnie z neoklasycznym podejściem rząd powinien zorganizować konwersję dóbr publicznych i wspólnych na dobra prywatne.
• Zgodnie z keynesowskim podejściem rząd powinien sam zorganizować dystrybucję dóbr publicznych i wspólnych, stosując różne środki “nakazowo-kontrolne”.

Decyzja o tym, w jaki sposób rząd powinien interweniować w dostarczanie dóbr publicznych i wspólnych, powinna opierać się na analizie, czy korzyści wynikające ze spożywania tych dóbr przewyższają koszty podatkowe dla społeczeństwa. Jednak taka analiza nie zawsze jest przeprowadzana, zamiast tego decydują o niej osoby u władzy politycznej. Poniższe rozdziały opisują różne podejścia polityczne do organizowania dystrybucji dóbr publicznych i wspólnych.