Przed zdefiniowaniem rodzajów towarów konieczne jest przeświadczeniegłównych cech, które są podstawą klasyfikacji. Te dwie cechy są rywalizujące i wykluczające8. W ekonomii mówi się, że dobro jest konkurencyjne, jeśli jego konsumpcja przez jednego konsumenta uniemożliwia jednoczesną konsumpcję przez innych konsumentów lub jeśli konsumpcja przez jedną stronę zmniejsza zdolność drugiej strony do jego konsumpcji. Dobro jest uważane za niekonsyrujące, jeśli dla dowolnego poziomu produkcji koszt dostarczenia go dodatkowej osobie wynosi zero. Jeśli kupisz butelkę wody i wypijesz ją, nikt inny nie może jej wypić. Jeśli kupisz komputer, nikt inny nie może kupić tego samego komputera. Butelka wody i komputer to towary rywalizujące. Jeśli jednak stworzysz piękny kwietnik przed swoim domem i nie masz ogrodzenia, ludzie na ulicy cieszą się patrząc na swojekwietnikiem. Piękny kwietnik nie jest konkurencyjny, ponieważ nie ma znaczenia, ile osób na niego patrzy, nie “zużywają go”.
Dobro nazywa się wykluczeniem, jeśli możliwe jest uniemożliwienie dostępu do niego osobom, które za nie nie zapłaciły. Dla porównania, dobra nie można wykluczyć, jeżeli nie można uniemożliwić dostępu do niego konsumentom niepłacącym. Na przykład potrzebujesz biletu, aby wejść do kina, dlatego kino jest wykluczenie. Ulice i oświetlenie uliczne nie są jednak wykluczalne, ponieważ każdy, kto idzie ulicą w nocy, korzysta z oświetlonych ulic. Niemożliwe jest, aby użytkownicy oświetlonych ulic płacili za chodzenie po ulicy i zakazywać tym, którzy nie płacą, chodzenia po oświetlonych ulicach.
Na podstawie istnienia lub nieistnienia tych dwóch cech towary dzieli się na cztery9 rodzaje:
- Dobra prywatne
- Dobra publiczne
- Artykuły klubowe
- Dobra wspólne
Rysunek 2 pokazuje tworzenie się tych czterech grup towarów na podstawie rywalizacji i wykluczenia, wraz z przykładami. Większość towarów, o których ludzie zazwyczaj myślą, jest zarówno wykluczające, jak i konkurencyjne w konsumpcji, innymi słowy, sprzedawca jest w stanie uniemożliwić konsumentom dostęp do produktu. Towary te nazywane są dobrami prywatnymi. Towary prywatne to na przykład telefony komórkowe, ubrania, samochody, lodówki, zegarki, dobra konsumpcyjne i usługi prywatne, takie jak usługi fryzjerskie i kosmetyczne itp. Dystrybucja dóbr prywatnych odbywa się na rynku, w wyniku podaży i popytu.
Towary klubowe są wykluczane, co oznacza, że konsument nie może korzystać z produktu, chyba że bezpośrednio za niego zapłaci. Towary klubowe nie są konkurencyjne, co oznacza, że konsumpcja przez jedną osobę nie przeszkadza innym w ich konsumowania. Towarami klubowymi są na przykład Wi-Fi, Internet, telewizja satelitarna, prywatne parki, prywatne drogi itp. (patrz rysunek 2) Z reguły towary klubowe są dostępne dla członków klubu, a wykluczenie opiera się na uiszczeniu opłaty członkowskiej klubu.
Dobra wspólne charakteryzują się niewykluczalnością i rywalizacją. Niewyłączalność oznacza, że praktycznie niemożliwe jest zapobieżenie konsumpcji tych towarów przez tych, którzy za to nie zapłacili. Jednak towary te są konkurencyjne – im więcej jedna osoba konsumuje, tym mniej jest dostępnych dla wszystkich innych. Na przykład dzikie połowy są uważane za niewyłączalne, ponieważ niemożliwe jest uniemożliwienie innym łowienia tam ryb i jest konkurencyjne, ponieważ im więcej jedna osoba łowi z dzikiego jeziora, tym mniej jest dostępnych dla innych. (Patrz rys. 2)
Dobra publiczne charakteryzują się niewykluczalnością i nierywalnością. Oznacza to, że po udostępnieniu korzyści jednemu konsumentowi każdy dodatkowy konsument nie zmniejsza zdolności innych do korzystania z niej i praktycznie niemożliwe jest wykluczenie osób niebędących płatnikami. Obrona narodowa jest jednym z reprezentatywnych przykładów dobra publicznego, gdynie jest możliwe selektywne chronienie płacących klientów przed atakami wojskowymi, a jedna osoba konsumująca obronę narodową (tj. będąc chronioną) nie utrudnia innym jej konsumpcji (patrz rys. 2).
Ryc. 2. Cztery rodzaje towarów i usług gospodarczych. (Źródło: https://boycewire.com/)
Najbardziej znanymi publicznymi i/lub wspólnymi dobrami i usługami są na przykład powietrze, warstwa ozonowa, oceany, efekt cieplarniany, a także zarządzanie państwowe i lokalne, tworzenie przestrzeni sądowniczej i sprawiedliwości, obrona narodowa, zapewnienie porządku publicznego, zapewnienie międzynarodowej reprezentacji kraju i obywatelstwo. Przykładami towarów i usług, które mogą być publicznymi, dobrami wspólnymi lub prywatnymi, są : drogi i ulice, sygnalizacja świetlna, muzea, budynki zabytkowe, ale także ochrona środowiska, usługi zdrowotne, usługi edukacyjne, sieć ochrony socjalnej, kultura itp. Możliwe jest jednak przekształcenie większości towarów i usług sklasyfikowanych jako dobra wspólne w dobra prywatne lub klubowe.
W następnym rozdziale przyjrzymy się problemom związanym z ten podażą i konsumpcją dóbr wspólnych i publicznych.
