2. JAKIE OGRANICZENIA I BARIERY NAPOTYKAJĄ KOBIETY ZE WZGLĘDU NA NIERÓWNĄ POZYCJĘ NA RYNKU PRACY?

Na pytanie dlaczego należy wspierać wzmocnienie pozycji gospodarczej kobiet i inwestować w kobiety można łatwo odpowiedzieć, jeśli przyjrzymy się ogólnemu kontekstowi sytuacji oraz danym liczbowym, zarówno w wymiarze globalnym, jak i europejskim.

Na całym świecie udział kobiet w rynku pracy jest niższy niż udział mężczyzn. Według statystyk MOP (4, str. 7) różnica między płciami w obszarze aktywności zawodowej w ujęciu globalnym w roku 2018 wynosiła 26,5% (na każdych 75,0 pracujących mężczyzn przypadało 48,5 pracujących kobiet). W Europie Północnej, Południowej i Zachodniej różnica między płciami w zakresie uczestnictwa w rynku pracy wynosiła 11,9% (pracowało tu 63,4% mężczyzn oraz 51,6% kobiet), zaś w Europie Wschodniej różnica ta wynosiła 15,2% (przy 67,0% pracujących mężczyzn i 51,8% pracujących kobiet).

Według publikacji ONZ Kobiet: Facts and Figures: Economic Empowerment (Fakty i liczby: Wzmocnienie pozycji gospodarczej (5) sytuacja na światowym rynku pracy wyraźnie wskazuje na niekorzystną pozycję kobiet. Poniżej podsumowujemy najważniejsze fakty i przedstawiamy dane statystyczne (z naciskiem na kontekst europejski) ilustrujące następujące stwierdzenia:

• Kobiety mają mniejsze szanse na uczestnictwo w rynku pracy w porównaniu z mężczyznami; są nadreprezentowane w zatrudnieniu na część etatu oraz zatrudnieniu nieformalnym, częściej mają niepewną sytuację zawodową, a w niektórych krajach są dyskryminowane przez prawo.

Według danych zebranych przez ONZ Kobiety, wskaźnik aktywności zawodowej kobiet w wieku 25-54 lata wynosi 63% w porównaniu z 94% dla mężczyzn. W ujęciu globalnym, ponad 2,7 mld kobiet jest prawnie pozbawionych takiego samego wyboru pracy, jakim dysponują mężczyźni.

• Kobiety są bardziej narażone na bezrobocie niż mężczyźni.

Statystyki Międzynarodowej Organizacji Pracy (4) pokazują, że światowa stopa bezrobocia w roku 2018 wynosiła 5,2% w przypadku mężczyzn i 6,0% w przypadku kobiet. Prognozy wskazują, że stosunkowo stabilny trend w tym zakresie utrzymywać się będzie do roku 2021. Według EUROSTATU (6), stopa bezrobocia w UE w roku 2018 wynosiła 6,6% w przypadku mężczyzn oraz 7,1% w przypadku kobiet.

• Kobiety zarabiają mniej od mężczyzn.

Tak zwana luka płacowa między kobietami i mężczyznami to względna różnica w średniej godzinowej płacy brutto kobiet i mężczyzn. Według danych EUROSTATU (7), kobiety w UE w roku 2017 zarabiały za godzinę średnio o 16% mniej niż mężczyźni. Pomiędzy poszczególnymi państwami członkowskimi obserwuje się tu znaczące rozbieżności. Największa różnica w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn występuje w Estonii (25,6%), Republice Czeskiej (21,1%) oraz Niemczech (21,0%). Najniższą lukę płacową między kobietami i mężczyznami odnotowuje się z kolei w Rumunii (3,5%), Luksemburgu (5,0%) oraz we Włoszech (5,0%). Zmiany w tej kwestii postępują bardzo powoli – na przestrzeni ostatnich 7 lat luka płacowa zmniejszyła się o zaledwie 1%. Według danych Eurostatu, kobiety we Francji zarabiają średnio o 15,5% mniej niż mężczyźni. Przykładowo, w roku 2020, ze względu na nierówności płacowe, Francuzki zaczęły wykonywać swoją pracę „nieodpłatnie” już od 4 listopada.

• Kobiety mają gorszy dostęp do ochrony socjalnej i usług finansowych.

Nierówności płci na rynku pracy skutkują gorszą dostępnością do ochrony socjalnej uzyskiwanej dzięki zatrudnieniu, w tym do emerytur, zasiłków dla bezrobotnych, czy świadczeń związanych z ochroną macierzyństwa. Niższe płace przekładają się również na ograniczony dostęp do kapitału finansowego.

• Kobiety mają trudności w uzyskaniu awansu na najwyższe stanowiska kierownicze.

Kobiety napotykają także inne bariery, takie jak tzw. „szklany sufit”, będący metaforą barier, z jakimi kobiety mierzą się w procesie awansowania na wysokie stanowiska. Tylko 5% prezesów w rankingu Fortune 500 to kobiety.

• Kobiety ponoszą nieproporcjonalnie większą odpowiedzialność za wykonywanie nieodpłatnych i formalnie nieuznawanych za pracę obowiązków opiekuńczych.

Nieodpłatnie wykonywana przez kobiety praca opiekuńcza nie jest nadal formalnie uznawana, mimo jej znaczenia dla funkcjonowania gospodarki. Według danych ONZ Kobiety (5), kobiety poświęcają około 2,5 razy więcej czasu na wykonywanie nieodpłatnych obowiązków opiekuńczych niż mężczyźni. Gdyby nieodpłatna praca kobiet została przeliczona na pieniądze, jej wartość odpowiadałaby od 10 do 39% PKB.

• Kobiety rzadziej zostają przedsiębiorcami.

W 40% gospodarek, kobiety od niedawna prowadzące działalność gospodarczą (czyli będące młodymi przedsiębiorcami lub początkującymi właścicielkami firm) stanowią jedynie połowę lub mniej niż połowę grupy aktywnych mężczyzn-przedsiębiorców (8).