5. Efekty wolnego handlu

Występują argumenty przemawiające za polityką wolnego handlu, a także argumenty przemawiające za stosowaniem różnego rodzaju polityk protekcjonistycznych. Dowody z wielu krajów sugerują jednak, że bardziej otwarte gospodarki mają wyższy poziom dochodów i szybciej się rozwijają. Dlatego otwartość jest ważna dla wzrostu gospodarczego zarówno w krótkim, jak i długim okresie. W krótkim okresie źródłem dodatkowego popytu jest eksport netto. W dłuższej perspektywie handel jest kanałem transferu wiedzy i specjalizacji zgodnie z przewagą komparatywną, co poprawia alokację zasobów i wspiera z czasem wyższy wzrost gospodarczy i dobrobyt.¹⁹

Jednym z głównych celów UE jest poprawa wyników gospodarczych Europy. Można to osiągnąć poprzez zwiększenie zarówno europejskiej konkurencyjności, jak i współpracy w handlu międzynarodowym. Dowody na wyniki polityki handlowej UE można zaobserwować na europejskim rynku pracy, ponieważ handel międzynarodowy jest ważnym motorem tworzenia miejsc pracy. Według Eurostatu:

• Eksport z UE zapewnia 36 mln miejsc pracy, o dwie trzecie więcej niż w 2000 r. Prawie 14 mln z tych pracowników to kobiety. 1 na 7 miejsc pracy w UE zależy od eksportu.
• Eksport z UE wspiera znaczną część miejsc pracy we wszystkich krajach UE.
• Eksport stwarza szanse dla wszystkich, zarówno wykwalifikowanych, jak i niewykwalifikowanych pracowników.
• Miejsca pracy związane z eksportem są średnio lepiej płatne.
• Dzięki jednolitemu rynkowi UE jedna piąta miejsc pracy wspieranych przez eksport znajduje się w innym państwie członkowskim niż państwo eksportujące.²⁰

Niektórzy kwestionują korzyści płynące z handlu pomimo obszernej literatury dokumentującej związek między wzrostem gospodarczym a otwartością na handel.²¹ Dzieje się tak, ponieważ otwarcie jakiejkolwiek gospodarki tworzy zarówno zwycięzców, jak i przegranych. Na przykład po rozszerzeniu UE o kraje Europy Wschodniej, niektóre kraje Europy Zachodniej o wysokich płacach doświadczyły wzrostu bezrobocia wśród pracowników o niższych kwalifikacjach.²² „Polski hydraulik” stał się wręcz ikonicznym przykładem taniej siły roboczej, która mogłaby przyczynić się do obniżenia standardów socjalnych w Niemczech, a nawet przyjechać i ukraść francuskie miejsca pracy.²³ Jednocześnie kraje Europy Wschodniej z jednej strony obawiały się, że staną się jedynie przedłużeniem rynku dla gospodarek zachodnich, a z drugiej że zostaną wykupione przez bogatsze narody. Faktycznie w 2004 r., po wejściu do UE, Polska doświadczyła wzrostu inflacji spowodowanego zwiększonym popytem na dobra konsumpcyjne z krajów zachodnich (tab. 6).

Jednym z głównych argumentów przeciwko wolnemu handlowi jest to, że korzyści i problemy związane z handlem rozkładają się nierównomiernie wśród obywateli i między branżami. Na przykład jednym z powodów Brexitu była słaba ocena unijnej polityki handlowej wśród obywateli brytyjskich. UE chroni sektory odzieży i innych pracochłonnych towarów, które są produkowane w niektórych południowych i wschodnich krajach UE. Wielka Brytania opowiadała się za mniej ochronną polityką handlową co dałoby korzyści dla konsumentów, ale została przegłosowana przez innych członków UE.²⁴ Dlatego też, jeśli nie ma powszechnego przekonania, że zyski i koszty z handlu są dzielone sprawiedliwie, trudno jest utrzymać konsensus społeczny w sprawie liberalnej polityki handlowej.²⁵

Tabela 6. Wskaźnik cen konsumpcyjnych oraz wskaźnik cen żywności i napojów bezalkoholowych w Polsce 2003 – 2006 

Źródło: Główny Urząd Statystyczny GUS, www.stat.gov.pl

Inny problem pojawia się, gdy partnerzy handlowi nie postępują w sposób uczciwy. W 2013 r. rozpoczęto negocjacje w sprawie Transatlantyckiego Partnerstwa Handlowo-Inwestycyjnego (TTIP) między UE a USA, które zamknięto bez zakończenia pod koniec 2016 r. Pomimo potencjalnych korzyści dla milionów konsumentów dzięki ułatwieniu warunków handlu poprzez usunięcie barier technicznych i pozataryfowych oraz harmonizację przepisów i norm prawnych, TTIP od dawna było kwestionowane przez lobbystów z sektora organizacji pozarządowych. Chociaż TTIP było proponowaną umową o wolnym handlu redukującą regulacyjne bariery w handlu, negocjacje TTIP były krytykowane głównie za to, że wykraczały daleko poza standardowe porozumienia handlowe. Proponowana umowa TTIP wywołała szeroko zakrojoną debatę publiczną na temat jej potencjalnego wpływu na obywateli, konsumentów i przedsiębiorstwa, w tym potencjalnego ryzyka zanieczyszczenia organizmami zmodyfikowanymi genetycznie, narażenia na toksyczne chemikalia oraz wprowadzenie niższych amerykańskich standardów dla określonych produktów lub braku przejrzystości rozmów.²⁶ Wreszcie, po tym, jak Stany Zjednoczone wycofały się z porozumienia paryskiego w sprawie zmian klimatu, a dotychczasowe wysiłki wykazały trudności w negocjowaniu wzajemnie akceptowalnych zobowiązań w obszarach określonych jako priorytetowe przez Unię, negocjacje zostały anulowane przez UE.²⁷