Podatki: Krótkie wprowadzenie dla dorosłych osób uczących się

Podatki są kluczową częścią historii globalnej niesprawiedliwości. Niestety, wiele osób słysząc słowo “podatek” wzdryga się – wydaje się ono obszerne, nudne i być może jest to temat, który najlepiej pozostawić “ekspertom”! Ten przewodnik pomoże ci zrozumieć, czym jest podatek, dlaczego jest tak ważny, jakie globalne trendy zagrażają sprawiedliwemu poborowi podatków i co można zrobić, aby pomóc rozwiązać problem niesprawiedliwości podatkowej na świecie. Czytaj dalej, aby zapoznać się z krótką wersją i zwróć uwagę na zdania zapisane na czerwono. Są to pytania lub wskazówki do refleksji, które pomogą Ci zagłębić się w to, o czym się uczysz! 

Co zatem rozumiemy pod pojęciem podatku? Podatek to obowiązkowa składka płacona przez ludzi w danym kraju na rzecz państwa. Podatki są również płacone przez przedsiębiorstwa, również na rzecz państwa. Ogólnie rzecz biorąc, państwo decyduje, w jaki sposób wykorzystać podatek, aby “pokryć” lub złagodzić niektóre wydatki związane z zarządzaniem krajem. Co ważne, podatek nie jest transakcją. Jedna osoba lub firma nie może powiedzieć rządowi: “Dałem wam ___ w podatku, a teraz chcę w zamian drogi/szpitala/oświetlenia ulicznego”. To nie jest wymiana, to raczej obowiązek, który wszyscy płacimy. Zostało to nawet opisane jako cena płacona za posiadanie rządu!

Konkretnie rzecz ujmując, podatek pełni wiele funkcji, i co zaskakujące, nie wszystkie są bezpośrednio związane z wpływem dodatkowych pieniędzy, którymi dysponuje państwo. Funkcje te można łatwo zapamiętać za pomocą poręcznej mnemotechniki – „4R opodatkowania” (ang. “the 4Rs of taxation”). Pierwszą z nich jest dochód (ang. revenue). Finansują one podstawowe usługi publiczne, które są kluczowe dla sprawnego funkcjonowania kraju, takie jak edukacja, opieka zdrowotna, infrastruktura transportowa itp. Dochody te pozwalają rządom planować na przyszłość, co nie zawsze jest możliwe w przypadku pomocy lub dotacji. Drugą funkcją podatków jest redystrybucja (ang. redistribution) bogactwa w celu zmniejszenia nierówności w społeczeństwie i ochrony osób najbardziej wrażliwych i potrzebujących. Redystrybucja może być jednak dokonywana w mniej lub bardziej sprawiedliwy sposób, a to zależy od tego, jak bardzo progresywny lub regresywny jest system podatkowy. Trzecia funkcja podatku polega na ponownym ustalaniu ceny (ang. repricing) dóbr, przy czym na “złe” dobra społeczne może zostać nałożony dodatkowy podatek, a na “dobra” społeczne może zostać nałożona ulga podatkowa. Jaki może być przykład społecznego “zła” i społecznego “dobra”? Wreszcie, podatek może zwiększyć stopień, w jakim obywatele czują się reprezentowani (ang. representation) przez swoich wybranych przedstawicieli, a więc może zachęcić do demokratycznego uczestnictwa. Zastanów się, jeśli płacisz podatek na rzecz władz, ale władze te nie słuchają Twoich opinii na temat tego, co jest potrzebne w Twojej społeczności, co może się stać…? Zgadza się, mogą nie otrzymać ponownie Twojego głosu! W ich interesie jest wysłuchanie Ciebie, a jednym z powodów, dla których masz prawo głosu jest fakt, że płacisz podatki. Ta niepisana umowa między obywatelami a wybranymi decydentami jest znana jako umowa społeczna. Dokończ antybrytyjski slogan z czasów rewolucji amerykańskiej: “_________ bez ___________ to tyranii!” (ang. “_________ without ___________ is tyranny!”).

Podatek jest kluczowym narzędziem zapewniającym tak zwaną “sprawiedliwość rozdzielczą”, co oznacza, że korzyści i obciążenia wynikające ze współpracy społecznej (np. podatkowej) są dzielone sprawiedliwie. Ale dlaczego jest to ważne? Sprawiedliwość dystrybucyjna jest ważna, ponieważ zapewnienie globalnej sprawiedliwości wymaga, aby wszystkie państwa miały zdolność do zapewnienia sprawiedliwego podziału korzyści między swoich obywateli. Jednak z powodu globalnych zasad podatkowych, a w szczególności wykorzystywania luk w systemach podatkowych, wiele rządów nie ma wystarczających dochodów, aby zaspokoić potrzeby swoich obywateli. I nie chodzi tu tylko o to, że przepisy podatkowe uniemożliwiają wielu rządom otrzymanie należnej im części podatku, ale również o to, że brak dochodów podatkowych uruchamia samonapędzający się cykl, w którym instytucje państwowe, takie jak te służące do poboru podatków, są z czasem tak bardzo zdegradowane przez niewystarczające dochody podatkowe, że zadanie poboru podatków staje się coraz trudniejsze! Powoduje to efekt domina w odniesieniu do wszystkich usług publicznych, które rządy muszą zapewnić swoim obywatelom, aby zapewnić, że prawa człowieka nie są naruszane. Pomyśl o jakichś prawach człowieka, które mogłyby zostać naruszone bez wystarczających dochodów na świadczenie usług publicznych.

Historia nie kończy się jednak na tym. Zastanów się, co mogą zrobić rządy, jeśli przewidują deficyt w swoim bilansie. W takiej sytuacji mogą one nadal ciąć wydatki na usługi publiczne, a nawet podnosić podatki nakładane na zwykłych ludzi, na przykład podatek od towarów i usług (VAT), który jest taki sam dla wszystkich, niezależnie od ich dochodów (jest “liniowy”). Zastanów się teraz, kto może być bardziej dotknięty cięciami w usługach publicznych i wzrostem “liniowych” podatków? Zgadza się; Ci, którzy już są biedni i bezbronni, a nawet kobiety i dziewczęta, zwłaszcza jeśli dodatkowy VAT zostanie nałożony na produkty sanitarne, co często się zdarza.

Na tym jednak nie koniec. Musimy zapytać, jaką rolę w tym scenariuszu ma do odegrania globalny system finansowy? Można by pomyśleć, że w sytuacjach, w których prawa człowieka są zagrożone, organizacje globalne rzucą się do pomocy krajom w potrzebie. Cóż, wiele “międzynarodowych instytucji finansowych (IFI)”, takich jak BŚ i MFW, to robi. Czy wiesz, co oznaczają te akronimy? Poszczególne kraje również mogą pomóc. Jednak większość tego wsparcia finansowego jest udzielana w formie pożyczek, a nie dotacji, pomocy czy nawet nieoprocentowanych pożyczek. Jaka jest różnica między pożyczką a pomocą lub dotacją? W przypadku międzynarodowych instytucji finansowych, używają one groźby wstrzymania wsparcia finansowego w formie pożyczek jako sposobu na promowanie pewnych sposobów postępowania gospodarczego na całym świecie. Na przykład, “przywiązane” do tego wsparcia są warunki dotyczące usunięcia barier handlowych, zwiększenia podatku VAT, zmniejszenia podatków dla inwestorów zagranicznych i inne. Są ku temu pewne powody; takie jak pozostawanie neutralnym wobec biznesu, nie utrudnianie działań konkurencji i pozostawianie firmom jak największego zysku, aby ten zysk albo spływał do naszych kieszeni, albo był przekształcany w wyższe płace, lepsze maszyny itp. Jednak założenia te nie sprawdzają się, gdy weźmiemy je pod lupę. Ten zestaw “zaleceń” politycznych nazywany jest konsensusem podatkowym.

Podstawowy problem polega na tym, że nasz globalny system finansowy jest pełen pętli i luk ratunkowych, jak gigantyczna gra w węże i drabiny. Jeszcze 100 lat temu firmy były zlokalizowane tam, gdzie miały fabrykę, surowce i pracowników. Ale dzisiaj, firmy są złożone, z wieloma mackami rozciągającymi się na całym świecie. Siedziba firmy może znajdować się w kraju A, podczas gdy surowce pochodzą z krajów B i C, a produkcja odbywa się w kraju D. Świat nie jest jednym krajem, a przepisy podatkowe różnią się w poszczególnych krajach. „Agresywni” planiści podatkowi i “kreatywni” księgowi wykorzystują te rozbieżności w przepisach, aby umożliwić firmom pięcie się w górę, omijając uczciwe przepisy, lub korzystać z luku ratunkowego (sprawdź, co oznacza “ucieczka kapitału”), przenosząc się do bardziej korzystnego miejsca, gdy przepisy przestają im odpowiadać. W rezultacie, zamiast firm konkurujących o udział w rynku, coraz częściej widzimy kraje konkurujące ze sobą w zakresie przepisów podatkowych w celu przyciągnięcia inwestycji, co skutkuje “wyścigiem na dno” w zakresie podatku od osób prawnych.

To unikanie płacenia podatków może być legalne (zwane unikaniem opodatkowania) lub nielegalne (zwane uchylaniem się od opodatkowania). Czy uważasz, że coś, co jest legalne, jest zawsze etyczne lub moralne? Szokujące jest to, że unikanie opodatkowania kosztuje kraje rozwijające się więcej niż otrzymują w ramach pomocy. Podatek od osób prawnych jest w tych krajach bardziej istotny niż w krajach Globalnej Północy, ponieważ w krajach Globalnego Południa duża część populacji nie zarabia wystarczająco dużo, aby zarobić na podatek. Gdyby międzynarodowe korporacje (MNC) płaciły w tych krajach swoją sprawiedliwą część podatku, mogłoby to spowodować ogromną różnicę.
Istnieją jednak pewne rozwiązania, których wdrożenie przyniosłoby znaczącą różnicę i pomogło złagodzić globalne ubóstwo poprzez przywrócenie suwerenności podatkowej krajom rozwijającym się. Jednym z rozwiązań jest automatyczne udostępnianie przez organy podatkowe na całym świecie innym krajom informacji o tym, co znajduje się na kontach bankowych w ich krajach. Zapobiega to ukrywaniu przez firmy i bogate osoby swoich pieniędzy w rajach podatkowych, gdzie stawki podatkowe są bardzo niskie. Innym rozwiązaniem jest odkrycie osoby stojącej na czele firm, która faktycznie czerpie korzyści z posiadania firmy. Wiele osób jest zaskoczonych, gdy dowiaduje się, że firmy mogą płacić ludziom, aby byli publiczną twarzą ich firmy, tak aby prawdziwy właściciel pozostał ukryty. To musi się zmienić, a nazwiska rzeczywistych właścicieli (którzy muszą być ludźmi!) muszą być upublicznione. Następnie, firmy z wieloma mackami (filiami) powinny być opodatkowane tak, jakby były jedną firmą, a nie wieloma. Wreszcie, za globalne regulacje podatkowe powinna odpowiadać ONZ, a nie OECD. Dzieje się tak dlatego, że OECD jest tak naprawdę bardziej klubem bogatych państw, natomiast ONZ jest jedyną globalną instytucją, w której rządy uczestniczą jak równy z równym. Jest to zatem najlepsze forum, na którym można określić globalne działania na rzecz zmniejszenia nierówności.