8. Jakie strategie są stosowane, aby uniknąć płacenia podatku?

Erozja podstawy opodatkowania i transfer zysków (BEPS)

Erozja podstawy opodatkowania (zmniejszanie kwoty dochodów rządowych uzyskanych z podatków poprzez odliczanie płatności, takich jak odsetki lub należności licencyjne, od zysków podlegających opodatkowaniu) oraz transfer zysków (przenoszenie zysków do jurysdykcji, w których obowiązują niskie podatki lub nie ma ich wcale, albo w których przedsiębiorstwo nie prowadzi działalności gospodarczej lub prowadzi ją w niewielkim zakresie) odnoszą się do zestawu strategii podatkowych stosowanych w celu wykorzystania niedopasowań i luk w systemach podatkowych poszczególnych krajów. Większa zależność krajów rozwijających się od podatku dochodowego od osób prawnych oznacza, że są one nieproporcjonalnie dotknięte skutkami BEPS. Pierwsze kompleksowe spojrzenie na koszt przenoszenia zysków dla rządów na całym świecie wykazało, że rządy UE i krajów rozwijających się są głównymi przegranymi tej zmiany³⁶. Ponad 200 mld USD z 500 mld USD utraconych na całym świecie w wyniku BEPS tracą kraje globalnego Południa; więcej niż te kraje otrzymują w ramach pomocy od globalnej Północy. 

Blisko 40% zysków przedsiębiorstw międzynarodowych jest każdego roku przenoszonych do rajów podatkowych. W oparciu o raporty składane przez największe międzynarodowe koncerny członkom OECD, podatki tracone każdego roku w wyniku międzynarodowych nadużyć podatkowych ze strony przedsiębiorstw i uchylania się od płacenia podatków przez osoby prywatne kosztują kraje łącznie równowartość prawie 34 milionów rocznych pensji pielęgniarek każdego roku – lub rocznej pensji jednej pielęgniarki co sekundę. OECD szacuje ostrożnie³⁷, że 4-10% globalnych dochodów z tytułu podatku dochodowego od osób prawnych (100-240 mld USD rocznie) jest tracone na rzecz BEPS³⁸. 

Nowsze dane z Tax Justice Network analizujące dane OECD wskazują na 467 miliardów dolarów zysków korporacyjnych przeniesionych do rajów podatkowych, co prowadzi do strat w wysokości 117 miliardów dolarów rocznie na całym świecie³⁹. Jest to jednak tylko zestawienie danych z zaledwie 15 krajów. Wykorzystując dane wyższej jakości z 2017 r., Tax Justice network oszacowała, że przesunięcie zysków w przypadku danych amerykańskich wynosi prawdopodobnie 840 mld USD, a ekstrapolując na obraz globalny, uzyskują 1,3 bln USD rocznie. Uwzględniając pośrednie efekty wyścigu do dna, roczne straty spowodowane korzystaniem z rajów podatkowych przez KTN prawdopodobnie przekraczają 500 mld USD⁴⁰. 

Niewłaściwe wycenianie transferów, czyli “kreatywna księgowość”

Międzynarodowe regulacje wymagają, aby firmy wyceniały towary i usługi tak, jakby sprzedawały je na otwartym rynku i jakby nie sprzedawały ich pomiędzy spółkami zależnymi. Ma to zapewnić, że będą one odpowiednio opodatkowane. Zasada ta nazywana jest “zasadą ceny rynkowej“, tj. towary i usługi powinny być sprzedawane “na warunkach rynkowych”.⁴¹ Istnieją uzasadnione powody, dla których ceny transferowe istnieją, na przykład jeśli firma ma spółkę zależną we Francji, która produkuje ocet i jedną w Irlandii, która go butelkuje, to istnieją powody, dla których chcesz mieć możliwość sprzedaży pomiędzy różnymi spółkami zależnymi. Jednakże, gdy nie odbywa się to z zastosowaniem zasady ceny rynkowej i zamiast tego zmniejsza deklarowane zyski firmy, a tym samym dochód do opodatkowania, nazywa się to błędną wyceną transferową. Mówiąc prościej, sprzedają one zasób lub przedmiot spółce zależnej po cenie innej niż rynkowa, aby wykazać niższe zyski i tym samym zapłacić niższy podatek. 

Posłużmy się przykładem. Wyobraźmy sobie, że siedziba firmy znajduje się w kraju A, gdzie stawka podatku od osób prawnych wynosi 35% (od zysków przed opodatkowaniem). Może ona założyć spółkę zależną w kraju B, w którym obowiązuje niższa stawka podatkowa, na przykład 5%. Przedsiębiorstwo może następnie powiedzieć krajowi A, że jego zysk przed opodatkowaniem jest niższy, niż sądzi kraj A, ponieważ w rzeczywistości musi zapłacić spółce zależnej za korzystanie z własności intelektualnej (IP). Na przykład, z 1 mln USD zysku przed opodatkowaniem, firma może wysłać 800 000 USD do spółki zależnej w ramach opłat licencyjnych, drastycznie zmniejszając kwotę zysku, od której może być naliczony wyższy (35%) podatek od osób prawnych; 200 000 USD zamiast 1 mln USD. Przenosząc zysk przed opodatkowaniem za granicę do jurysdykcji o niższej stawce podatkowej poprzez spółkę zależną IP, firma płaci znacznie mniejszy podatek niż gdyby nie miała możliwości tworzenia spółek zależnych offshore w jurysdykcjach o niższej stawce podatkowej.

W przypadku dóbr materialnych (w przeciwieństwie do własności intelektualnej) monitorowanie i regulowanie cen transferowych jest bardzo możliwe. Co jednak dzieje się w przypadku, gdy przedmiot (przedmioty) będący przedmiotem obrotu między spółkami zależnymi nie ma łatwego porównania na rynku, a zatem nie można dokładnie określić jego ceny? Na przykład, jak można określić wartość logo? Można z całą mocą argumentować, że duża część wartości Apple pochodzi z jego reputacji, więc nie ma sensu porównywać wartości IP Apple z wartością zupełnie nowej firmy, która nie ma społecznej reputacji. Pojawia się więc pytanie, za jaką cenę Apple powinno sprzedawać swoje IP spółkom zależnym Apple? Pytanie to staje się coraz bardziej istotne w dzisiejszym zdigitalizowanym świecie, jednak zasady monitorowania i regulacji cen transferowych w zakresie własności intelektualnej nie nadążają za globalnym rozwojem technologicznym. Ponieważ w przypadku wielu takich transferów nie istnieją porównywalne transakcje rynkowe, które pozwoliłyby na dokładne określenie ceny, KTN będą prawdopodobnie nadal mogły manipulować systemem dla celów podatkowych⁴², dopóki nie powstanie system dokładnego określania cen rynkowych w zakresie IP.

Ofiarami niewłaściwej wyceny handlowej są często kraje biedniejsze, w których organy skarbowe są często niedofinansowane i nie są w stanie monitorować ani udowodnić tego, co się dzieje. Raport Mbekiego ujawnił, że kraje afrykańskie tracą ponad 50 miliardów dolarów rocznie z powodu nielegalnych przepływów finansowych (IFF), a błędne ceny transferowe są tego istotną przyczyną. Według badań przeprowadzonych przez Action Aid, 20 krajów rozwijających się może stracić aż 2,8 mld dolarów wpływów podatkowych od Facebooka, Alphabet Inc (spółki matki Google) i Microsoftu z powodu globalnych zasad podatkowych. Jest to niesprawiedliwe, zwłaszcza biorąc pod uwagę, jak kraje rozwijające się oferują firmom technologicznym nowe rynki, zwiększoną rozpoznawalność marki na świecie i miliardy danych nowych użytkowników, co przekłada się na stały wzrost przychodów.

Jak na ironię, niektóre z metod, które kraje podejmują, aby odzyskać utracone dochody podatkowe, w rzeczywistości wpływają na korzystanie z aplikacji takich jak Facebook. W 2018 r. rządy Ugandy, Zambii i Beninu ogłosiły lub nałożyły nowe podatki na klientów mobilnego internetu za korzystanie z niektórych aplikacji⁴³. Podatki te (które są również wysiłkiem w celu ochrony krajowych branż telekomunikacyjnych), są częściowo wynikiem zmniejszonej bazy podatkowej ze względu na działalność podmiotów korporacyjnych.

Ramy prawne dotyczące tajemnic

Wpływ błędnej wyceny transferów jest spotęgowany przez globalną tajemnicę i brak przejrzystości w sprawozdawczości finansowej. Jurysdykcje zapewniające tajemnicę, znane bardziej jako raje podatkowe, ułatwiają ukrycie udziałów i transakcji finansowych. Pozwalają one spółkom i bogatym osobom fizycznym na ukrywanie aktywów i tym samym unikanie płacenia podatków. Odmowa dzielenia się informacjami o tych udziałach z innymi krajami sprawia, że inne kraje nie mogą się dowiedzieć, czy ich rezydenci lub firmy, które działają na ich wybrzeżu, posiadają więcej aktywów niż deklarują. W 2015 r. blisko 40% zysków KTN osiągniętych poza krajem, w którym znajduje się ich spółka macierzysta, zostało przeniesionych do rajów podatkowych.

Agresywne planowanie podatkowe

Po czterech dekadach globalizacji gospodarczej, w ramach której spółkom coraz łatwiej jest prowadzić działalność transgraniczną, oczywiste jest, że wiele z tych spółek przyjęło tak zwaną “agresywną politykę podatkową” w celu uniknięcia płacenia podatków. Umożliwiło im to obniżenie efektywnej stawki podatkowej do jurysdykcji o bardzo niskich stawkach, a czasem o stawce 0%. Przedsiębiorstwa te mogą przenosić swoją działalność, ale obywatele krajów, które pozbawiają podatków, nie mogą się przemieszczać i są obciążani podatkami konsumpcyjnymi w celu wypełnienia “luki podatkowej”.⁴⁴