Sprzeciw wobec wysokiego poziomu długu państwowego jest często kojarzony z neoklasyczną i neoliberalną szkołą ekonomii. Zgodnie z tą szkołą myślenia, podstawowym zadaniem rządu jest utrzymanie zrównoważonego budżetu; zapewnienie, że wydatki rządowe nie przekraczają dochodów. Gdy wymagane jest zaciągnięcie pożyczki, należy ją szybko spłacić, w tym poprzez zmniejszenie wydatków w innych obszarach, jeśli jest to konieczne.
Dla kontrastu, ekonomiści keynesistowscy i marksistowscy postrzegają dług jako użyteczne narzędzie działań antycyklicznych, gdzie pożyczki i wysokie wydatki rządowe są wykorzystywane do inwestowania w gospodarkę, która jest osłabiona lub pogrążona w recesji. Co więcej, widzą zdolność do spłaty długu jako kluczowy problem – i rozumieją, że zdolność do spłaty nie zależy tylko od wielkości długu, ale także od siły gospodarki.
Jednak w wielu przypadkach, nadmierny dług państwowy i spłata zadłużenia są problematyczne z punktu widzenia sprawiedliwości społecznej.
Pierwszym powodem są przypadki, w których długi, które ma obecnie kraj, nie zostały sprawiedliwie skumulowane. Przyczyny tego mogą być różne: od pożyczkodawcy udzielającego pożyczek w sposób nieodpowiedzialny (wiedząc, że kraju nie stać na spłatę pożyczki), pożyczkodawców udzielających pożyczek przywódcom niedemokratycznym i znanym z wykorzystywania pożyczek do prowadzenia wojen, na zakup broni lub do osobistego wzbogacania się lub pożyczek, które mają swój początek w kolonializmie. Więcej szczegółów na ten temat znajduje się poniżej w części poświęconej kryzysom zadłużenia.
Długi stają się również problematyczne, gdy ich spłata powstrzymuje rządy przed inwestowaniem w usługi publiczne i rozwój gospodarczy. Co najmniej 20 rządów na Globalnym Południu przeznaczyło ponad 20 procent swoich dochodów na obsługę zewnętrznego zadłużenia w co najmniej jednym roku z ostatnich pięciu lat. W niektórych przypadkach, takich jak Angola, Dżibuti, Jamajka, Liban, Sri Lanka czy Ukraina, ponad 40 procent dochodów rządowych przeznaczono na obsługę zewnętrznego długu publicznego w pewnym momencie między rokiem 2014 a 2018.
W 2018 r. 46 krajów wydało więcej na obsługę długu państwowego niż na opiekę zdrowotną. Gospodarki o niskich dochodach wydają średnio 28,5% swoich dochodów publicznych na obsługę zadłużenia, a średnio tylko 2,5% na usługi zdrowotne. Według MFW, wydatki rządowe na usługi publiczne w Afryce Subsaharyjskiej osiągną historycznie niski poziom zaledwie jednej piątej PKB w 2024 r. – mimo, że przewiduje się wzrost ogólnego zadłużenia.
Wreszcie, niektóre rodzaje pożyczek, w szczególności obligacje, zwiększają ekspozycję krajów na wahania międzynarodowych rynków walutowych, co oznacza, że kraje są podatne na zagrożenia w czasach międzynarodowej recesji lub pogorszenia koniunktury gospodarczej.
Różne rodzaje długów stwarzają większe i mniejsze problemy. Kraje o wysokim zadłużeniu denominowanym we własnych walutach mają więcej dostępnych opcji zarządzania nimi. Opcje te zostały omówione w artykule FreshUP dotyczącym nowoczesnej teorii monetarnej.
